Το εμπόριο ελεφαντόδοντου μπορεί θεωρητικά να έχει απαγορευτεί διεθνώς από το 1990, αλλά μόνο το 2011 κατασχέθηκαν 23 τόνοι, ποσότητα που απαιτεί τον θάνατο τουλάχιστον 2.500 ελεφάντων.
Καθώς το ελεφαντόδοντο είναι προϊόν που αντέχει στο χρόνο, τα αποθέματα που υπάρχουν μπορεί να έχουν προέλθει από θανάτους ελεφάντων αρκετά χρόνια πριν.
Όμως από το 2007 παρατηρείται τεράστια αύξηση στη λαθρεμπορία ελεφαντόδοντου σε παγκόσμιο επίπεδο, δεδομένο που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και οι θανατώσεις ελεφάντων είναι επίσης αυξανόμενες.
Το ελεφαντόδοντο είναι λευκή οδοντική ουσία που προέρχεται από τους χαυλιόδοντες των ελεφάντων και από κάποια άλλα ζώα, όπως κάποια είδη ιπποπόταμων, φαλαινών και του –αφανισμένου- μαμούθ. Το ελεφαντόδοντο από ελέφαντες προτιμάται καθώς έχει μεγαλύτερο μέγεθος και καλύτερη ποιότητα από αυτή των υπολοίπων ζώων. Το άσπρο ελεφαντόδοντο του αφρικανικού ελέφαντα μάλιστα θεωρείται το καλύτερο παγκοσμίως.
Σύμφωνα με το δίκτυο Traffic, το οποίο παρακολουθεί και καταγράφει το εμπόριο προϊόντων ζώων, το 2011 ήταν η χρονιά με την μεγαλύτερη διακίνηση ελεφαντόδοντου την τελευταία 20ετία, αν ληφθούν υπόψη οι κατασχέσεις τεράστιων ποσοτήτων που έλαβαν χώρα σε όλο τον πλανήτη.
Η ποσότητα των κατασχεθέντων μάλιστα είναι όλο και μεγαλύτερη τα τελευταία 14 χρόνια. Σε 13 περιπτώσεις κατασχέσεων το συνολικό βάρος ξεπερνούσε τα 800 κιλά, με το σύνολο του ελεφαντόδοντου που κατασχέθηκε την προηγούμενη χρονιά να ξεπερνά τους 23,6 τόνους, έναντι 9,7 το 2010. [1]
Σύμφωνα με το δίκτυο ο βασικός λόγος κλιμάκωσης του λαθρεμπορίου ελεφαντόδοντου είναι η αυξανόμενη ζήτηση από τις ασιατικές αγορές και ιδίως την Κίνα, η οποία σύμφωνα με τα όσα διαρρέουν πληρώνει σε εξαιρετικά υψηλές τιμές.
Οι δύο τελευταίες μεγάλες κατασχέσεις είχαν σημείο προορισμού λιμάνια της Άπω Ανατολής. Η πρώτη (συνολικού βάρους 727 κιλών) θα ξεκίναγε από την Μομπάσα της Κένυα όπου και κατασχέθηκε, και η δεύτερη πριν από μερικές ημέρες στη Μαλαισία, όταν κατασχέθηκε φορτίο 492 κιλών προερχόμενο από το Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής.
Η Κίνα και η Ταϊλάνδη αποτελούν τους συνηθέστερους προορισμούς του ελεφαντόδοντου, η εμπορία του οποίου έχει απαγορευτεί βάσει της Σύμβασης για το Διεθνές Εμπόριο των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας τα οποία απειλούνται με Εξαφάνιση (CITES). Η CITES υπεγράφη από 80 κράτη το 1973, τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1975 και έως τώρα την έχουν υπογράψει 175 κράτη. Το ζήτημα είναι όμως πόσα από αυτά την τηρούν…
Οι ασιατικοί ελέφαντες προστατεύονταν από την Συνθήκη CITES από το 1973, ενώ οι αφρικανικοί ελέφαντες μπήκαν στη πρώτη λίστα επικινδυνότητας (Appendix One-είδη τα οποία κινδυνεύουν με εξαφάνιση και η εμπορία προϊόντων των οποίων απαγορεύεται) το 1990.
Κάποιες αφρικανικές χώρες όμως, προκειμένου να μπορούν να εμπορεύονται ακόμα ελεφαντόδοντο, προσπαθούσαν να διατηρήσουν τους αφρικανικούς ελέφαντες σε στάτους Appendix Two (είδη που δεν κινδυνεύουν απαραίτητα με εξαφάνιση και το εμπόριο των προϊόντων τους δεν απαγορεύεται, αλλά πρέπει να ελέγχεται). [2]
Αλλά και μετά την απαγόρευση του 1990, κάποιες κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι ο πληθυσμός των ελεφάντων δεν κινδυνεύει από το εμπόριο! Ήδη το 1990 ο πληθυσμός των ελεφάντων στην Αφρική είχε πέσει στις 600.000 όταν μόλις μία δεκαετία πριν, το 1979, ξεπερνούσε το 1,3 εκ.
Όμως και η ίδια η διεθνής κοινότητα και οι οργανώσεις της έχουν αφήσει κάποια «παραθυράκια» για το εμπόριο ελεφαντόδοντου. Μια ειδική συμφωνία του 1997 επιτρέπει την εμπορία σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις. Ακόμα και το δίκτυο Traffic συναίνεσε σε μία «νόμιμη» πώληση 108 τόνων στην Κίνα και την Ιαπωνία το 2008, εκτιμώντας ότι έτσι θα έπεφταν οι τιμές στο κύκλωμα της λαθρεμπορίας.
Επιπλέον οι κατηγορίες που βαραίνουν αποκλειστικά τις ασιατικές χώρες μοιάζουν με μία προσπάθεια αποποίησης ευθυνών για την επί αιώνες θανάτωση ελεφάντων για τις καταναλωτικές υπερβολές που προέκυψαν ιδίως μετά την βιομηχανική επανάσταση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η θανάτωση χιλιάδων ελεφάντων από τον 19ο αιώνα για να φτιάχνονται στην δυτική Ευρώπη καλά …πλήκτρα πιάνων και μπάλες μπιλιάρδου!
Σε όλο αυτό το πλαίσιο δεν είναι τόσο απορίας άξιο που οι λαθρέμποροι εμφανίζονται πανίσχυροι. Για την διακίνηση του πολύτιμου προϊόντος χρησιμοποιούν εκτός από πλοία και αεροπλάνα, ενώ η διεθνής απαγόρευσή του έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο των τιμών. Το μόνο κοινό στοιχείο που έχουν στην διάθεσή τους οι αρχές, είναι το σημείο εκκίνησης (Αφρική) και προορισμού (Ασία). Οι λαθρέμποροι έχοντας όλα τα μεταφορικά μέσα στην διάθεσή τους έχουν βέβαια και τη δυνατότητα να αλλάζουν συνεχώς τις πορείες και τα σημεία αναχώρησης και άφιξης.
Το ελεφαντόδοντο αποτελεί λόγω της σύστασής του ένα προϊόν εξαιρετικής ανθεκτικότητας και ομορφιάς για αυτό και είναι περιζήτητο από τα αρχαία χρόνια. Στην αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή αγαλμάτων, θρησκευτικών και άλλων ειδών μεγάλης αξίας, αλλά και όπλων. Στο σύγχρονο κόσμο, ήταν περιζήτητο για την κατασκευή ακριβών μουσικών οργάνων (π.χ. πλήκτρα πιάνων), σπιτικών σκευών (π.χ. ακριβών μαχαιροπήρουνων, κτλ), μπαλών μπιλιάρδου, κομπολογιών, διάφορων παιχνιδιών και άλλων εκλεπτυσμένων προϊόντων.
[1] 2011: “Annus horribilis” for African Elephants, Traffic, 29 Δεκεμβρίου 2011,
[2] How Cites works
Πηγές: Traffic, Elephant Trade Information System, The Guardian
Φωτό:wikipedia
Άρης Καπαράκης
Συνεργάτης της ΜΚΟ Σόλων
aris@solon.org.gr
26 Ιανουαρίου 2012
