Η αυτοπυρπόληση πριν από έναν χρόνο του τυνήσιου πλανόδιου πωλητή Μοχάμεντ Μπουαζίζι, πυροδότησε ένα κύμα λαϊκής αντίδρασης στον αραβικό κόσμο, ανατρέποντας δικτάτορες στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Υεμένη. Τώρα ο σύρος πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ δείχνει να πλησιάζει στο τέλος της ηγεμονίας του.
Όλα μαζί, αυτά τα κινήματα για αλλαγή, έγιναν γνωστά ως «Αραβική Άνοιξη». Αλλά τί αξίες τα διέπουν και τί είδους αλλαγή αξιώνουν οι υποστηρικτές τους;
Μία σειρά δημοσκοπήσεων στον αραβικό κόσμο το περασμένο καλοκαίρι υπογραμμίζει σημαντικές αλλαγές στη τάση της κοινής γνώμης. Σε δημοσκοπήσεις, το 84% των Αιγυπτίων και το 66% των Λιβανέζων δήλωσαν ότι στόχος της Αραβικής Άνοιξης είναι η δημοκρατία και η οικονομική ευημερία. Και στις δύο χώρες, μόλις το 9% πίστευε ότι αυτά τα κινήματα στοχεύουν στην εγκαθίδρυση ισλαμικής κυβέρνησης. Για την Αίγυπτο, το Ιράκ και τη Σαουδική Αραβία, η Αραβική Άνοιξη αντανακλά μία σημαντική αλλαγή στις αξίες των πολιτών αναφορικά με την εθνική ταυτότητα. Το 2001, μόλις το 8% των Αιγυπτίων αυτοπροσδιοριζόταν ως Αιγύπτιοι πάνω από όλα, ενώ το 81% αυτοπροσδιοριζόταν ως Μουσουλμάνοι. Το 2007, τα αποτελέσματα ήταν περίπου τα ίδια.
Στην αρχή της Αραβικής Άνοιξης, ωστόσο, αυτά τα ποσοστά άλλαξαν δραματικά: το ποσοστό εκείνων που αυτοπροσδιορίζονταν ως Αιγύπτιοι ανέβηκε στο 50%, ξεπερνώντας όσους δήλωναν πάνω από όλα Μουσουλμάνοι κατά 2%. Στο Ιράκ, το 2011 το 57% των πολιτών δήλωσαν Ιρακινοί, από 23% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό το 2004. Στη Σαουδική Αραβία το ποσοστό εκτοξεύτηκε στο 46%, από 17% το 2003. Παρατηρήθηκε επίσης αλλαγή νοοτροπίας αναφορικά με το κοσμικό κράτος και μείωση της υποστήριξης στον ισλαμικό θρησκευτικό νόμο, τη σαρία. Μεταξύ των Ιρακινών, το ποσοστό όσων υποστήριζαν ότι το Ιράκ θα ήταν καλύτερη χώρα αν υπήρχε διαχωρισμός της θρησκείας και της πολιτικής αυξήθηκε από το 50% το 2004, σε σχεδόν 70% το 2011.
Τέλος, μία ανάλυση αντιπροσωπευτικού δείγματος 3.500 αιγύπτιων ενηλίκων, που ρωτήθηκαν για τη συμμετοχή τους στο κίνημα κατά του Μουμπάρακ, έδειξε ότι οι συμμετέχοντες ήταν κυρίως νέοι, ανύπαντροι ενήλικες υψηλότερου κοινωνικο – οικονομικού επιπέδου, χρήστες του Διαδικτύου, αναγνώστες εφημερίδων, κάτοικοι αστικών κέντρων και θιασώτες των μοντέρνων αξιών και της ελεύθερης βούλησης. Δεν τους ενδιέφερε αν ο γείτονάς τους θα ήταν Αμερικανός, Βρετανός ή Γάλλος. Η θρησκευτική συμμετοχή δεν συνεπαγόταν συμμετοχή στο αντικαθεστωτικό κίνημα αλλά η θρησκευτική μισαλλοδοξία τη μείωνε.
Αυτά τα στοιχεία φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών στην Αίγυπτο, όπου οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και οι σαλαφιστές μαζί απέσπασαν πάνω από το 65% της λαϊκής ψήφου. Πράγματι η θρησκεία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα ψήφου για τους Αιγυπτίους: το 66% απάντησε ότι είναι προτιμότερο αν άνθρωποι με ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις βρίσκονταν σε κυβερνητικά αξιώματα. Το 57% επίσης εκτιμά ότι η εφαρμογή της σαρία είναι «πολύ σημαντική» ή «σημαντική». Παρ’ όλα αυτά ο εθνικισμός υπερισχύει της θρησκείας. Το 78% υποστηρίζει ότι θα ήταν καλύτερο σε δημόσια αξιώματα να βρίσκονται άνθρωποι με ισχυρή δέσμευση προς τα εθνικά συμφέροντα και όχι άνθρωποι με ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Πώς λοιπόν εξηγείται η ανακολουθία μεταξύ των στοιχείων της δημοσκόπησης και των εκλογικών αποτελεσμάτων;
Πρώτον οι φονταμενταλιστές έχουν επωφεληθεί από χρόνια πολιτικής οργάνωσης και ακτιβισμού, και επομένως γνωρίζουν πώς να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές τους, ενώ οι φιλελεύθεροι, που ηγήθηκαν της εξέγερσης κατά του καθεστώτος, δεν είναι οργανωμένοι σε εθνικό επίπεδο και δεν είχαν χρόνο να μετατρέψουν το πολιτικό τους κεφάλαιο σε ψήφους. Δεύτερον οι προτεραιότητες των φιλελεύθερων ήταν λάθος. Αντί να διαδίδουν το μήνυμά τους μεταξύ των Αιγυπτίων, εστίασαν στον λάθος εχθρό, οργανώνοντας διαδηλώσεις κατά του στρατού. Τέλος το αποτέλεσμα των εκλογών δεν είναι τόσο άσχημο όσο φαίνεται. Αν το καθεστώς Μουμπάρακ είχε πέσει υπό το λάβαρο του πολιτικού Ισλάμ, οι μουσουλμάνοι φονταμενταλιστές θα βρίσκονταν σε πολύ καλύτερη θέση και θα διεκδικούσαν μεγαλύτερο μερίδιο στην επανάσταση και στη χώρα. Αλλά ήταν οι φιλελεύθεροι που απελευθέρωσαν την Αίγυπτο από τον αυταρχισμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί η υποστήριξη προς τη σαρία και να ενισχυθεί το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας. Μέχρι στιγμής, καθώς η πολιτική συζήτηση στρέφεται στην εθνική οικοδόμηση και ελευθερία, οι φονταμενταλιστές, στην Αίγυπτο και αλλού, έχουν δύσκολο δρόμο μπροστά τους.
Mansoor Moaddel
Kαθηγητής Κοινωνιολογίας στο Eastern Michigan University και ήταν επικεφαλής μερικών δημοσκοπήσεων που διενεργήθηκαν στη Μέση Ανατολή μέσα στο 2011.
Πηγή: Το Βήμα / The Project Syndicate
Φωτό: wikipedia
