ΕΘΝΟΣ & ΚΡΑΤΟΣ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (του Ξενοφώντα Μπρουντζάκη)

Kratos Mproutzakis Pontiki - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Kratos Mproutzakis Pontiki - Σόλων ΜΚΟΤα χρήματα δεν είναι αναγκαία µόνο για τη δημιουργία μιας καλύτερης ζωής για τους ανθρώπους, αλλά απαραίτητη συνθήκη ύπαρξης για τα κράτη, όπως αυτά άρχι­σαν να μορφοποιούνται στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα. Τα κράτη του σύγχρονου κόσμου προέκυψαν µμέσα από ποικίλες ανατροπές που δι­έφεραν εν πολλοίς µεταξύ τους. Πέρα από τους ιστορικούς λόγους για τη δηµιουργία ενός κρά­τους, υπήρξαν περιπτώσεις που αυτά ξεπήδησαν µέσα από τυχαίες συγκυρίες. Άλλα πάλι ήρθαν ως αποτέλεσµα των σκόπιµων ενεργειών ενός βασι­λιά και άλλα ως αποτέλεσµα ευνοϊκών φυσικών και γεωγραφικών παραγόντων.

Από τη στιγµή της συγκρότησής τους, όλα τα κρά­τη επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στο να οργανώσουν την εσωτερική τους διοίκηση και να ασκήσουν τη µεγαλύτερη δυνατή επιρροή στην εξωτερική τους πολιτική. Στις περιπτώσεις των µεσαιωνικών κρατών, τα οποία δεν διέθεταν ισχυ­ρή κεντρική εξουσία, οι λειτουργίες του κράτους δεν είχαν εξάρτηση από το πλούσιο θησαυροφυ­λάκιο. Ο βασιλιάς σε αυτά διέθετε τα δικά του ει­σοδήµατα και οι δηµόσιες υπηρεσίες αναγκάζο­νταν να βρουν µόνες τους τα χρήµατα που χρειά­ζονταν για να λειτουργήσουν.

Ωστόσο, τα πράγµατα περιπλέκονται ιδιαίτερα όταν στο προσκήνιο της Ιστορίας εµφανίζονται τα σύγχρονα συγκεντρωτικά κράτη. Σε αυτά, οι παλι­οί ιππότες εξαφανίστηκαν και στη θέση τους ξε­φύτρωσαν µισθωτοί αξιωµατούχοι της κυβέρνησης και οι γνωστοί σε όλους µας γραφειοκράτες. Η νέα δοµή συγκρότησης του κράτους, ωστόσο, απαιτούσε τεράστια ποσά προκειµένου να συντη­ρηθούν ο στρατός, το ναυτικό και οι υπηρεσίες εσωτερικής διοίκησης. Το επιτακτικό και αµείλι­κτο ταυτόχρονα πρόβληµα που προέκυψε, ήταν το πού και πώς θα βρισκόταν αυτός ο πακτωλός χρηµάτων που ήταν αναγκαίος για να κινεί αυτά τα νεοπαγή κράτη.

Η εμφάνιση του μερκαντιλισμού
Η ανακάλυψη της Αµερικής και η εκµετάλλευ­ση των µεταλλείων του Περού άλλαξαν ριζικά την πορεία τού τότε κόσµου. Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, ο χρυσός και ο άργυρος δεν ήταν σε χρήση, µε την έννοια ότι ο µέσος άνθρωπος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του δεν κατάφερ­νε να αντικρίσει ούτε ένα χρυσό νόµισµα. Μόνο στις µεγάλες πόλεις – άλλα και εκεί υπό έλεγχο – γινόταν χρήση αργυρών µόνο νοµισµάτων. Τό­τε, µέσω των θαλασσοπόρων Άγγλων, Ισπανών, Ολλανδών και Πορτογάλων, τα πολύτιµα αυτά µέταλλα άρχισαν να διαδίδονται στην Ευρώπη, εκτοπίζοντας µε αυτό τον τρόπο το εµπόριο από τις ακτές τις Μεσογείου σε εκείνες του Ατλαντι­κού. Παραδοσιακές εμπορικές πόλεις τις Ιταλί­ας έχασαν µεµιάς την εµπορική τους αξία µπρο­στά στην εµφάνιση των νέων εµπορικών κρατών που έθεσαν σε κυκλοφορία τα αργυρά νοµίσµα­τα, τα οποία σιγά – σιγά έπαψαν να αποτελούν ένα σπάνιο νόµισµα. Έτσι, δηµιουργήθηκε µια νέα οικονοµική θεώρηση στα ευρωπαϊκά χρο­νικά στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα, η οποία βασιζόταν στην αντίληψη ότι ο πλούτος ενός έθνους είχε να κάνει µε τη δυνατότητα συσσώρευσης πολύτιµων µετάλλων (χρυσού και αργύρου δηλαδή).

Με αυτόν τον τρόπο επικράτησαν νέα οικονοµι­κά δεδοµένα, τα οποία απαιτούσαν ή µια χώρα να έχει δικά της αποθέµατα σε χρυσό και άργυρο ή να τα αποκτά µέσω ιµπεριαλιστικών κατακτήσεων σε διάφορα µέρη του κόσµου όπου υπήρχαν. Οι δε χώρες οι οποίες δεν διέθεταν ανάλογα µεταλλεύµατα ή δυνατότητα να τα αναζητήσουν µέσω κατακτητικών πολέµων, όπως έκαναν για παρά­δειγµα οι Ισπανοί στη Λατινική Αµερική, έπρεπε να φροντίσουν ώστε οι εξαγωγές τους να είναι πε­ρισσότερες από τις εισαγωγές τους, προκειµένου να συσσωρεύουν τα πολύτιµα αυτά µέταλλα. Την οικονοµική θεωρία αυτή υποστήριξαν ασµένως οι οικονοµολόγοι του 16ου αιώνα, που πρέσβευαν ότι το κράτος το οποίο είχε συσσωρευµένο περισσότερο χρυσό και άργυρο στα θησαυροφυλάκιά του και στις τράπεζές του ήταν και το πλουσιότε­ρο, άρα και το ισχυρότερο. Αυτή η οικονοµική θεωρία ονοµάστηκε µερκαντι­λισµός και έγινε αποδεκτή σε ολόκληρη την πολιτισµένη παγκόσµια κοινότητα µε τον φανατισµό του νεοφώτιστου.

Η φιλοσοφία του µερκαντιλι­σµού ήθελε µια χώρα να κερδίζει σε πλεονάσµα­τα χρυσού και αργύρου για να έχει ευνοϊκό ισοζύγιο. Με αυτή τη λογική, όλα τα οικονομικά προ­γράμματα των κρατών στη διάρκεια του 17ου αι­ώνα προσανατολίζονταν στη μεγαλύτερη δυνατή απόκτηση των πολύτιμων μετάλλων και γι’ αυτό ενθάρρυναν το εξωτερικό κυρίως εμπόριο σε βάρος του εσωτερικού. Επίσης ευνοούσαν όσες από τις βιομηχανίες μετέτρεπαν τις πρώτες ύλες σε ανταλλάξιμα προϊόντα.

Οι πρώτοι διδάξαντες
Στη διάρκεια του 16ου αιώνα, ο Κάρολος ΣΤ’ εφάρμοσε αυτό το οικονομικό μοντέλο διακυ­βέρνησης, το οποίο ήταν τότε κάτι εντελώς και­νούργιο, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν. Με την ίδια λογική, το εφάρμοσε και η Ελισάβετ της Αγγλίας. Επίσης, οι Βουρβόνοι αναδείχθηκαν φανα­τικοί οπαδοί αυτής της οικονομικής θεωρίας, όπως και ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ’, του οποίου ο υπουργός των Οικονομικών, ο διάσημος Ζαν Μπατίστ Κολμπέρ, μετατράπηκε στον επί της Ευρώπης προφήτη του μερκαντιλισμού. Ήταν αυτός που δημιούργησε μια πολύ ισχυρή γαλ­λική οικονομία για να συντηρήσει την τρομερά δαπανηρή βασιλική αυλή του Λουδοβίκου και χάραξε τη γαλλική αποικιακή πολιτική. Το οικο­νομικό δόγμα του μερκαντιλισμού ασπάστηκε και ο Κρόμγουελ και πάνω του προσάρμοσε όλη την εξωτερική του πολιτική, που υπαγορευόταν από την αντιπαλότητα εναντίον της Ολλανδίας, της οποίας τα πλοία ήταν οι βασικοί μεταφορείς των προϊόντων της Ευρώπης. Οι Ολλανδοί, ωστό­σο, έρρεπαν προς το ελεύθερο εμπόριο και αυ­τό ήταν ένα σοβαρός λόγος για τους Άγγλους να επιθυμούν την καταστροφή τους.

Τα αποτελέσματα
Αυτή η οικονομική αντίληψη, όπως είναι φυσικό, είχε τεράστιο αντίκτυπο στις αποικίες, οι οποίες θεωρούνταν απλώς ανεξάντλητες πηγές χρυσού, αργυρού και μπαχαρικών. Φυσικά, ο πλούτος των αποικιών αυτών ανήκε αποκλειστικά στους αποικιοκράτες, οι οποίοι τον εκμεταλλεύονταν ληστρικά. Έτσι δημιουργήθηκε ένα απάνθρωπο και εξοντωτικό καθεστώς αποτρόπαιης εκμετάλ­λευσης χωρών της Ασίας, της Αμερικής και της Αφρικής, που διέθεταν περισσεύματα πολύτι­μων μετάλλων αλλά και χρήσιμων πρώτων υλών για τις μητροπολιτικές βιομηχανίες. Αποτέλεσμα της οικονομικής αυτής εφαρμο­γής του μερκαντιλισμού ήταν η ανάπτυξη της βιομηχανίας και σε χώρες που πριν δεν είχαν καμιά παράδοση. Με την επικράτηση αυτής της νέας πολιτικής, αναμορφώθηκε το οδικό δίκτυο και σημειώθηκε αλματώδης ανάπτυξη στις μεταφορές και, καθώς ήταν φυσικό, βελ­τιώθηκαν κατά πολύ και τα μεταφορικά μέσα. Σε ό,τι αφορά τους βιομηχανικούς εργάτες, αυξήθηκαν οι απαιτήσεις για καλύτερη από­δοση. Στους εμπόρους το σύστημα επιφύλαξε μια νέα τύχη και ταυτόχρονα εντυπωσιακή κοινωνική καταξίωση. Αντίθετα, η αριστοκρατία των γαιοκτημόνων έπεσε σε παρακμή. Στα αρνητικά της εφαρμογής του μερκαντιλι­σμού, όπως ήδη προαναφέραμε, χρεώνεται η μεγάλη ανθρώπινη δυστυχία που επέφερε στους ιθαγενείς, οι οποίοι υπέστησαν ανομολόγητους εξευτελισμούς και γνώρισαν το πρόσωπο της κυνικής «πολιτισμένης» βαρβαρότητας όπως αυτή εκπορεύτηκε από τις χριστιανικές αποστολές που συνόδευαν τους κατακτητικούς στρατούς των αποικιοκρατών.

Επίσης, η πολιτική αυτή με­τέτρεψε τις χώρες σε στρατόπεδα, δημιουργώ­ντας την εντύπωση ενός κόσμου διαιρεμένου σε μικρά ή μεγάλα κομμάτια γης. Η πολιτική αυτή δεν επέτρεπε συμμαχίες· αντίθετα, υποδαύλιζε την αντιπαλότητα και το πνεύμα της καταστρο­φής του γείτονα σε έναν μέχρι τελικής πτώσεως αγώνα προκειμένου να προσεταιριστεί το ένα κράτος τους θησαυρούς του άλλου. Εκείνη την εποχή, η απόκτηση πλούτου κατέληξε να είναι η μονή κινητήριος δύναμη του ανθρώπου και της Ιστορίας. Ωστόσο, η γενική επικράτηση του μερ­καντιλισμού συνέβαλε στη δημιουργία των σύγχρονων κρατών και όταν ήρθε η ώρα να ξεπερα­στεί από την πραγματικότητα, είχε την τύχη που επιφυλάσσει το μέλλον σε ό,τι έχει παρέλθει, σε ό,τι έχει ξεπεραστεί.

xenofonb@gmail.com

Πηγή/φωτό: Το Ποντίκι

Σχετικά άρθρα