1

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΠΟΒΑΛΛΕΙ ΤΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ (του Γιάννη Ζήση)

Το ότι το περιβάλλον υποβάλλει τους δικούς του όρους για την βιωσιμότητα και την συμβιωτικότητα της ανθρωπότητας είναι αυτονόητο. 
Στον βαθμό που αντιδρούμε στους όρους που μας επιβάλλει το περιβάλλον ως μια λογική κοινωνία και στο βαθμό που αναπτύσσουμε μια κοινωνική βούληση, χρειαζόμαστε ένα οικολογικό συμβόλαιο ρύθμισης των πολιτικών και των οικονομιών.


Το αίτημα για ολιστική αντίληψη
Η όξυνση της περιβαλλοντικής καταστροφής και οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές παρενέργειές της –αλλά και τα αντίστοιχα αίτια- έχουν κάνει φανερό σε ένα μεγάλο αριθμό σκεπτόμενων πολιτών ότι χρειαζόμαστε να λάβουμε υπόψη μας τα ζητήματα του περιβάλλοντος με ένα ολιστικό τρόπο. [1] Όπως χαρακτηριστικά σχολίασε ο Αμερικανός φιλόσοφος Λιούις Μάμφορντ σε μια ομιλία του στο Institute on Planning for the North Central Valey της Καλιφόρνιας με θέμα την προοπτική του ανθρώπου:

«Ανά πάσα στιγμή όλες μας οι καυχησιές για επιστημονική επάρκεια και πρόοδο ενδέχεται να εκμηδενιστούν από πλανητικές συμφορές που έφεραν μυαλά τα οποία έχουν χάσει την ικανότητα να ασχολούνται με οργανικές και κοινωνικές πραγματικότητες επειδή είναι χωμένα σ’ ένα σύστημα αφαιρέσεων χρήσιμο μόνο για τον έλεγχο των μηχανών» [2]

Όμως, πόσο ώριμο είναι το αίτημα για ολιστική σκέψη; Μια τέτοια μετατόπιση της αντίληψης στο πεδίο της υψηλής πολιτικής βρίσκει εξαιρετικές αντιστάσεις. Η πολιτική κοινότητα και η κοινωνία ως σύνολο δείχνει προς το παρόν ανέτοιμη για κάτι τέτοιο επιμένοντας στην αποσπασματική σκέψη κάτι που αφορά τον σχεδιασμό τόσο σε τοπικό και περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η επιτακτικότητα της αλλαγής είναι μεγάλη και στο πλαίσιο αυτό καλούμαστε να θυμηθούμε και να αναδείξουμε νέα πολιτισμικά πρότυπα.

Το αίτημα της μετακαταναλωτικής κοινωνίας και ανάπτυξης
Το νέο ζητούμενο πλαίσιο αξιών για την μετακαταναλωτική κοινωνία και ανάπτυξηείναι μια όψη της αποσύνδεσης. [3]  Αυτό συμβαίνει καθώς η ευημερία δεν προϋποθέτει την αφθονία του καταναλωτισμού και την ύπαρξη περιττών ή άχρηστων προϊόντων. Η υποτιθέμενη ελεύθερη ζήτηση που είναι ο ρυθμιστής της υγείας της αγοράς ποδηγετείται από τα μέσα διαμεσολάβησης, τα μέσα επικοινωνίας και την πολιτισμική μόδα και γοητεία. Η ζήτηση πλέον είναι ελεγχόμενη από τους παραγωγούς των προϊόντων! Η ελευθερία του καταναλωτή αποτελεί μια διαδεδομένη «αθώα απάτη της αγοράς». Σύμφωνα με τον οικονομολόγο John Galbraith.

«η πίστη στην οικονομία της αγοράς στην οποία ο καταναλωτής κυριαρχεί είναι μια από τις πιο διάχυτες μορφές απάτης», καθώς η «δύναμη του παραγωγού εξαπλώνεται τόσο, ώστε να επηρεάζει ακόμη και να ελέγξει την καταναλωτική ζήτηση» [4]

«Η αποσύνδεση της ευημερίας είναι ένας παράγοντας-κλειδί και κατά πολύ ευρύτερος της αποσύνδεσης της παραγωγής. Σημαίνει την αποσύνδεση του προτύπου της ευημερίας από τα υλικά αγαθά, πράγμα που απαιτεί επαναστατικές αλλαγές στον τρόπο ζωής. Αυτή θα είναι αποσύνδεση μέσω της συνείδησης και της ελευθερίας και όχι αποσύνδεση λόγω ανάγκης.
Αλλά σε ελάχιστα σημεία η κάλυψη των αναγκών μπορεί να συγκλίνει.

Όμως η αποσύνδεση της ευημερίας (από το υλικό της μέρος που επιβαρύνει τη φύση) δεν φαίνεται να υπηρετείται ως στόχος σχεδόν από κανέναν -ούτε καν από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα του περιβάλλοντος.
Στην αποσύνδεση της παραγωγής -π.χ. στην διαφοροποίηση της παραγωγής της ενέργειας και των προϊόντων- μπορούν να συγκλίνουν οι επενδυτικές, οι τραπεζικές και οι αναπτυξιακές ανάγκες και αυτό να αποτελέσει ένα πεδίο υγιούς ανταγωνιστικότητας»
 [5]

Το αίτημα της θέσμισης ενός ανώτατου ορίου στον πλούτο
Παράλληλα βέβαια υπάρχει η ανάγκη του μερισμού. Ο μερισμός σε ένα βαθμό θα διευρύνει το φάσμα της μέσης ευημερίας. Ο μερισμός θα διευκολύνει την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων και συγκρούσεων. Ο μερισμός επίσης θα μειώσει και τις ανάγκες μας.

Ο άδικος και παράλογος τρόπος χειρισμού των συνεπειών των άπληστων πρακτικών και μεθοδεύσεων απιστίας απέναντι στους πελάτες τους των «πολύ μεγάλων για να πτωχεύσουν» τραπεζών το 2008, έθεσαν στο προσκήνιο το αίτημα να υπάρχει ένα ανώτατο όριο στον πλούτο. Δεν λέμε ακριβώς στην επιχειρηματικότητα, αλλά στον πλούτο, ο οποίος παράλληλα να είναι φανερός, να δηλώνεται και να είναι καταγεγραμμένος. Δεν μπορεί να λειτουργούν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες για κάποιες άναρχες αρχές. Οι αρχές φτιάχτηκαν για τους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τις ανάγκες τους.

Ήδη ο Τζόζεφ Στίγκλιτς στα συμπεράσματά του για την παγκόσμια κρίση και την μετακύλιση του κόστους διάσωσης των τραπεζών που είναι «πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν» στις πλάτες των φορολογουμένων προτείνει:

«Υπάρχει μια αυτονόητη λύση στο πρόβλημα των τραπεζών που είναι πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν: να διαλυθούν. Αν είναι πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν, τότε είναι πολύ μεγάλες για να υπάρχουν» [6]

Το αίτημα για εθελοντική ρύθμιση του ανθρωπολογικού αποτυπώματος
Προτείνουμε την παγκόσμια ημέρα ανθρώπινου αποτυπώματος ως μια μέρα ανοιχτής διαβούλευσης κυβερνήσεων, ΜΚΟ, πολιτών, επιχειρήσεων, της επιστημονικών κοινοτήτων κλπ. Εκτός από το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, θα καταγράφεται και το κοινωνικό αποτύπωμα. Θα αποτελεί άλλη μια ευκαιρία αντιπαραβολής της κατάστασης της Αφρικής με την κατάσταση του Βορρά και αντιπαραβολής της φτώχειας και του πλούτου από την οπτική της μείωσης της ανισότητας. Επίσης θα μπορούν να έρχονται σε αντιπαραβολή -και να αναδεικνύονται- όλες οι επιβαρύνσεις που υπάρχουν στο περιβάλλον από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και θα επιχειρείται η αντιστάθμισή τους.

Ως μια απόδειξη της ολιστικής αντίληψης των προβλημάτων είναι ότι εκτός του περιβαλλοντικού αποτυπώματος θα προσμετράται και το ανθρωπολογικό συνολικά. Το τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει αυτό το αποτύπωμα είναι ένα θέμα για δημιουργικό παγκόσμιο στοχασμό και αυτογνωσία που θα ενσωματώνει το όποιο δυναμικό απελευθέρωσης διαθέτει η ανθρωπότητα. Μια παράμετρος αυτού του αποτυπώματος πιθανόν να περιλαμβάνει την επιβάρυνση του πολιτισμού με κλειστά συστήματα σκέψης, όλα τα φαινόμενα οικονομικού ή άλλου είδους ολοκληρωτισμού και εκφράσεις κοινωνικού μίσους.

Αναφορές
[1] Γιάννης Ζήσης, “Η περιβαλλοντική θεώρηση ως βάση για μία ολιστική, συνθετική και πλανητική επιστήμη” 
[2]
 Lewis Mumford, “Η Ουτοπία, οι Δαίμονες της Ψυχής και η Προοπτική του Ανθρώπου”, εκδόσεις Νησίδες, 2011, σελ, 59
[3]
 Ιωάννα Μουτσοπούλου, Το αυτογνωσιακό νόημα της ευτυχίας και οι ανθρώπινες σχέσεις – Ο επαναπροσδιορισμός της αγάπης, της επιθυμίας και της ελευθερίας” 
[4] John Galbraith, “Tα Οικονομικά της Αθώας Απάτης”, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, 2006,
[5] 
Γιάννης Ζήσης, Κρίσεις και βιώσιμα σχέδια για το μέλλον στον 21ο αιώνα” 
[6] Joseph Stiglitz, “Ο Θρίαμβος της Απληστίας”, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2011, σελ. 222

Φωτό:wikimedia

Γιάννης Ζήσης