1

ΤΑ ΕMΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (του Γιάννη Ζήση)

Ως είδος, εξελισσόμαστε διασχίζοντας το ένα σημείο κρίσης μετά το άλλο. H πρόοδος του πολιτισμού πραγματοποιείται μέσα από σημεία κρίσης. Η κρισιμότερη αδυναμία μας είναι η δυσκολία μας να ανακαλύψουμε και να κυκλοφορήσουμε το νέο που μας είναι χρήσιμο. Αυτό ισχύει στο πεδίο των ιδεών, της βιωματικής συνειδητότητας, στο πεδίο των σχέσεων και της οργάνωσης.


Οι δυσκολίες για την ανακάλυψη του καινούριου
Η μεγαλύτερη δυσκολία παρουσιάζεται στο πεδίο της ανακάλυψης του νέου και προκύπτει από την αναγκαιότητα να προέρχεται αυτή η ανακάλυψη από μια εστιασμένη επίκληση. Στο παρελθόν, έχουν υπάρξει διάφορες επικλήσεις –θρησκευτικές, πολιτικές κ.ά.– που έχουν συντονίσει το αίτημα για υπέρβαση του παρωχημένου τρόπου σκέψης και κοινωνικής ή πολιτισμικής δομής. Στην εποχή μας, απουσιάζει από τον ορίζοντα της κοινής γνώμης μια συντονιστική φόρμα μιας νέας επίκλησης που θα συμβάλλει στην  αναζήτηση νέων λύσεων. Η επίκληση του νέου, για να δικαιολογεί το όνομά της, θα πρέπει να είναι καθολική και να μη περιορίζεται στην εξατομίκευση της ανάγκης, τον ναρκισσισμό, την αδράνεια ή την οπισθοδρομικότητα.

Τα σημεία που χτίζουν ένα παρεμποδιστικό τείχος ανάμεσα σε μας και σ’ αυτό που είναι αναγκαίο είναι δύο:

α. η ρουτίνα της βιωματικής μας κατάστασης και αφορά, κυρίως, την αισθησιακότητα και τη νοητική και ιδεολογική αδράνεια της συνείδησης·

β.το αμυντικό σύνδρομο, το ναρκισσιστικό στοιχείο που λειτουργεί –στα όρια της συνείδησης μας– στην επικοινωνία μας με το διαφορετικό.

Χρειαζόμαστε, σαφώς, τη διάκριση στην αναζήτηση του προοδευτικού (ώστε να μην είμαστε ευάλωτοι σε γοητείες που θα μας παθητικοποιούσαν απέναντι σε μια εξουσία,) αλλά, επιπλέον, πρέπει να αντιληφθούμε την αναγκαιότητα μιας ιεραρχικοποιημένης αναγνώρισης και πνευματικής επαφής μέσα και από την ελευθερία μιας εξελικτικής επικοινωνίας.

Η μάθηση ή η μαθητεία δεν έχουν καλλιεργηθεί αυτοπροαίρετα ως στοιχεία που να είναι συνυφασμένα με τις ενδογενείς δυνάμεις ακεραιότητας, διακριτικής ελευθερίας και εργασίας στη συνείδησή μας και ούτε έχουν συνυφανθεί με τη χαρά, τη ζωηρότητα και τον κοινωνικό χαρακτήρα της σχέσης, με συνέπεια την εκπαιδευτική μας υπο-ανάπτυξη.

Η εκπαιδευτική μας υπανάπτυξη αποτελεί ένα ανάχωμα πάνω στο οποίο βασίζεται η ναρκισσιστική μας καθήλωση. Από τη στιγμή που δεν μπορεί να βρεθεί κάποια υποκατάσταση του σταθεροποιητικού και αμυντικού ψυχολογικού μηχανισμού, τότε χρησιμοποιούμε έναν προβληματικό αναχρονισμό.

Ο φόβος και η αδιαλλαξία απέναντι στη διαφορετικότητα
Φοβόμαστε μήπως το καινούριο μας απομαγέψει από τον ναρκισσισμό μας· μήπως μας αφοπλίσει· μήπως μας εξουσιάσει. Φοβόμαστε το διαφορετικό μη τυχόν και μας αιφνιδιάσει. Όλα αυτά είναι ζητήματα τα οποία μπορούμε να διαχειριστούμε μέσα μας με μια διακριτική φιλικότητα και με εργατικότητα.

Υπάρχει πολύ περισσότερη ομορφιά και προστασία:

1. στην ωρίμανση και στην ανάπτυξη μιας βιωματικής συμβατότητας μεταξύ μας – μιας αλλογενούς, συμπληρωματικής και εξελικτικής ομαδικότητας·

2. στην απελευθέρωση από την ισχυρή τάση να κηρύττουμε τον πόλεμο στο διαφορετικό·

3. στον διάλογο και στη συνεργατική -με διάκριση- προσέγγιση που θα απαλείφει τις προβληματικές ενότητες·

4. στην αναζήτηση φόρμουλας και τρόπων συνεργασίας, συντονισμού, ομαδικότητας, μακριά από τον ατομικισμό.

Aν κάνουμε μια αναδρομή,  θα δούμε πόσο πολύ μας κόστισε η άρνησή μας να αλλάξουμε. Αρνηθήκαμε να απομαγευτούμε από τον εαυτό μας και τις παραδόσεις  μας, από ό,τι μας είχε παραδοθεί. Το ζητούμενο από το νέο δεν είναι να απορρίψουμε τα πάντα, αλλά να συγκροτήσουμε μια περιεκτικότερη σύνθεση συμβιωτικότητας.[1]

Ακόμη και την ιδέα ότι «ο Θεός είναι Αγάπη» ο άνθρωπος την έκανε ιδεολογία, στο όνομα της οποίας εγκαινιάστηκαν η Ιερά Εξέταση, οι Σταυροφορίες, τα συγχωροχάρτια. [2] Γιατί όλο αυτό; Προς τί η προσκόλληση μας στη σημερινή τραγική δομή της οικονομίας, της πολιτικής, του πολιτισμού και του τεχνολογικού καταναλωτισμού;

Γιατί δε μπορούμε να αναζητήσουμε εκείνα τα χαρακτηριστικά που δεν επιτρέπουν καμία καχυποψία και αίσθηση φόβου;

NATURA yiannis-zisis -48

Για την ελεύθερη σκέψη και την απελευθερωτική ιεραρχικότητα
Το να αναγνωρίσουμε τις πηγές των ιδεών στο διαφορετικό, στην ετερότητα, δεν σημαίνει αυτομάτως τη μείωση της δικής μας ελευθερίας. Ίσα-ίσα, στην αλληλεπίδραση υπάρχει και η ανάδειξη και η τροφοδότηση της δικής μας, εν τέλει, ελευθερίας. Τα φαινόμενα έχουν μια ομαδική εξελικτική διαλεκτική.

Είναι δυστύχημα ότι πολλές φορές δημιουργούμε μια αίσθηση υπερβολικού ρήγματος και ασυμφιλίωτης διαφοράς. Επενδύουμε αυτό το αίσθημα με διαφορετικές ψυχολογικές και διανοητικές χρωστικές –σχεδόν αυτόματης απόρριψης– με απομυθοποιητική διάθεση, απωθώντας το μέσα μας ως γραφικό ή γελοίο, χωρίς όμως να έχουμε, προηγουμένως, ερευνήσει σχετικά. Έτσι συχνά φτάνουμε ακόμη και στην πλήρη αίσθηση νοητικής απαξίωσης ή ακόμη και σε μια διάθεση αντανακλαστικής  μαχητικής εχθρότητας και φονικότητας, παράλληλα, συνήθως, με έναν ψυχολογικό φθόνο απέναντι στο υποκείμενο που μας προσεγγίζει ως διαφορετικότητα. Η πρόκληση είναι να πούμε, όπως ο Emerson , ότι «δεν θ’ αποποιηθώ μικρόπρεπα την απεραντοσύνη του καλού, γιατί άκουσα πώς ήλθε σε άλλους με κάποια διαφορετική μορφή». [3]

Βέβαια, η προσέγγιση ενός υποκειμένου που λειτουργεί ως φορέας της διαφορετικότητας πολλές φορές προκαλεί και αμηχανία που με τη σειρά της προκαλεί παθητικότητα. Η παθητικότητα όμως υποθάλπει φαινόμενα γοητείας και αυθεντίας ως αντίδραση στο διαφορετικό, στην ετερότητα και την ποιότητα. (Γιατί πρέπει να θέσουμε επιπλέον και έναν ορίζοντα και μια αναζήτηση ποιότητας).

Η αμηχανία απέναντι στο νέο είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και είναι εξόχως ορατή στη δίχως διάκριση δόμηση των ανθρωπίνων σχέσεων.  Γι’ αυτό, είναι ανάγκη να πυροδοτηθεί η εσωτερική διεργασία της συνείδησης. Δεδομένης της τρομακτικής πυρηνικής και τεχνολογικής δύναμης του σύγχρονου ανθρώπου και της αναντίστοιχης –ως προς αυτή τη δύναμη– δυναμικής της συνείδησής του, αποτελεί απαίτηση βιωσιμότητας η αναζήτηση οικουμενικών και ομαδικών φορμουλών επικλητικού συντονισμού για ένα βιώσιμο σχέδιο για το μέλλον.

Πρόκληση βιωσιμότητας αποτελεί επίσης η αναγνώριση της μεγάλης κλίμακας του πνεύματος, των μεγάλων ομαδικών σωμάτων του πνεύματος. Καθώς ψάχνουμε το καινούριο και το λυτρωτικό, καλούμαστε να αιτηθούμε μια καθολική λύση, απεξαρτημένοι από την αρχέγονη τάση της αναζήτησης εξατομικευμένων λύσεων.

Η ιστορία και η εξέλιξη της ενανθρώπισης του πνεύματος και του πολιτισμού μπορεί να μας παράσχει την εμπειρία αυτού του μεγάλου ομαδικού πνευματικού σώματος. Μπορούμε να τη δούμε μέσα από τις ομάδες των φιλοσόφων, των καλλιτεχνών, των πολιτικών, των ιδεολόγων, των θρησκευτικών εργατών, των εργατών στον τομέα της οικονομίας, της επιστήμης και της τέχνης. Μια τέτοια αναδρομή θα μας βοηθούσε να αποκτήσουμε μια αίσθηση εμπιστοσύνης στο το μέλλον – μια αίσθηση, δηλαδή, ότι υπάρχει μια εξελικτική ποιοτική ιεραρχικότητα, [4] ανοιχτή στον ορίζοντα, ένα σχέδιο, ένα πεδίο όντων με συλλογικότητα, ποιότητα, προοπτική και καλή θέληση.

Μπορούμε να αισθανθούμε αυτή την παρουσία στην Ιστορία, χωρίς να καθηλωθούμε στις μορφές με τις οποίες εκφράστηκαν οι ιδέες στο παρελθόν, και να αναζητήσουμε ξανά αυτή τη δυναμική σε έναν ορίζοντα σχέσης προς το μέλλον.

Νέες ιδέες στην οικονομία
Η επιθυμία και η προσδοκία μας το νέο να είναι ενσωματωμένο σε μια μοναδική προσωπικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό αναχρονισμός. Από την άλλη, είμαστε αναγκασμένοι να αναζητούμε το νέο επίμοχθα και με διάκριση, εάν θέλουμε να έχει επιτυχία η προσπάθειά μας. Αυτό είναι απαραίτητο πολύ περισσότερο σε περιπτώσεις όπως αυτές που αφορούν τις νέες ιδέες στην οικονομία.

Η οικονομία είναι ένα πεδίο συμφερόντων, υποκριτικής, εξουσίας και πανουργίας στο πεδίο των ιδεών (ακαδημαϊκά, ιδεολογικά και θεωρητικά), των πολιτικών, επιχειρηματιών και της καθημερινότητας. Θα πρέπει, όντως, να ασκήσουμε σε κάθε τομέα τη διάκρισή μας, τόσο απέναντι στα πρόσωπα όσο στις ιδέες. Εάν η αναζήτησή μας είναι ειλικρινής, η ικανότητα διάκρισης δεν θα υποβιβαστεί σε ένα πνεύμα επίκρισης, άρνησης ή αδιαλλαξίας. Αυτό ισχύει ακόμη και για θέματα που αφορούν τη διακυβέρνηση στο πολιτικό πεδίο, αλλά και για ζητήματα που αφορούν τον κόσμο της επικοινωνίας και της διαμεσολάβησης.

Στο βάθος,  η αδυναμία ή η κακή διάκριση στο πεδίο της οικονομίας συνδέεται με την προσωπική καταναλωτική επιθυμία, η οποία συχνά φτάνει στα όρια της ανευθυνότητας και της απληστίας και λειτουργεί ως παράγοντας ενσωμάτωσης στον μηχανισμό που παράγει τα αδιέξοδα. Φυσικά, ο ατομικισμός εκείνος που «τακτοποιεί το σύνολο σε σχέση με τον εαυτό του» και αποτελεί «το κέντρο των πάντων» [5] –όπως έλεγε ο Ρουσσώ– μας καθηλώνει σε μια αρνητική βιωματική.

Αναφορές:
[1] Ζήσης, Γιάννης, Εισαγωγή σε μια γενικη, συνθετική και ολική ολιστική διαθεματική και μεταοικονομική θεωρία των εξωτερικοτήτων και των εξωτερικών επιδράσεων 
[2] Jung, Carl, 1990, “Το Αρχέτυπο του Ολοκληρωτισμού”, Εκδόσεις Σπαγειρία, σελ. 33:
«Όταν το μεγάλο σχέδιο αποτυγχάνει, αυτό οφείλεται στο ότι ο άνθρωπος είναι μια αποτυχία. Γι’ αυτό δεν χρειάζεται παρά κοινός νους για να αρχίσει κανείς να διορθώνει τον εαυτό του. Αλλά επειδή δεν μπορεί πια να βασίζεται σε εξωτερικές αυθεντίες, πρέπει να γνωρίζει και να κατανοεί την πιο ατομική και μύχια βάση της υποκειμενικής του ύπαρξης για να χτίσει τα θεμέλια του στα αιώνια δεδομένα της ανθρώπινης ψυχής».
[3] Emerson, Ralph-Waldo, Ο Άνθρωπος και η Ψυχή του Όλου
[4] Wilber, Ken, 2000, “Μια θεωρία για τα πάντα”, εκδόσεις Κυβέλη, σελ. 44:
«Οι (δεσποτικές) ιεραρχίες είναι οι αυστηρές κοινωνικές ιεραρχίες που αποτελούν μέσο καταπίεσης και οι (απελευθερωτικές) ιεραρχίες είναι οι αναπτυξιακές ιεραρχίες, οι απαραίτητες για την αυτοπραγμάτωση των ανθρώπων και των πολιτισμών (και όλων επίσης κυριολεκτικά των βιολογικών συστημάτων). Ενώ οι δεσποτικές ιεραρχίες είναι το μέσο καταπίεσης, οι ιεραρχίες αυτοπραγμάτωσης είναι το μέσο ανάπτυξης. Οι αναπτυξιακές ιεραρχίες είναι εκείνες που φέρνουν κοντά τα άλλοτε απομονωμένα και κατακερματισμένα στοιχεία»
[5] Rousseau, Jean-Jacques, “Αιμίλιος”, εκδόσεις Πλέθρον σελ.124:
«Ο καλός τακτοποιεί τον εαυτό του σε σχέση με το σύνολο, ενώ ο κακός τακτοποιεί το σύνολο σε σχέση με τον εαυτό του. Ο δεύτερος γίνεται το κέντρο των πάντων».

 Βλέπε επίσης:
Πεποίθηση για την αλήθεια ή την εξουσία;

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Φωτό: Γιάννης Ζήσης

Ημερομηνία δημοσίευσης: 10-03-11