ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (του Δημοσθένη Κυριαζή) — Σειρά Πολιτική Ηγεσία Επικοινωνία

  Δεν είναι λίγοι αυτοί που διατυπώνουν το ακόλουθο ερώτημα:«Τι είναι αυτό το πολίτευμα της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας (ΨΑΔ), που πρέπει  να επιδιώξουμε και να απαιτήσουμε να γίνει το πολίτευμα της Χώρας μας ; Τι συνταγματικές /νομοθετικές αλλαγές χρειάζεται να γίνουν για  να έχουμε στη χώρα μας Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία ;»
        Στις γραμμές που ακολουθούν επιχειρείται η συνοπτική παρουσίαση, αφενός των βασικών χαρακτηριστικών αυτού του πολιτεύματος και αφετέρου  των συνταγματικών/νομοθετικών  αλλαγών που απαιτούνται  για την εγκαθίδρυση και λειτουργία του.

Η έννοια της εξουσίας και του πολιτεύματος
        Για να κατανοηθεί και να τεκμηριωθεί μια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, πρέπει να θυμηθούμε τι εννοούμε όταν λέμε εξουσία και πολίτευμα· πρέπει να ξέρουμε για πιο κατά βάθος θέμα μιλάμε.
        Εξουσία είναι η δυνατότητα που υπάρχει – ως δικαίωμα και ως ισχύς – σε κάποιον (ή κάποιους), να λαμβάνει και να πραγματοποιεί αποφάσεις που αφορούν όλους τους πολίτες. Είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι τόσο το δικαίωμα όσο και η ισχύς αποτελούν «αμεταβίβαστη ιδιοκτησία» του κάθε ανθρώπου και όχι ιδιοκτησία αυτού που ασκεί την εξουσία.

        Εκείνο συνεπώς που συμβαίνει στα συστήματα εξουσίας (στα πολιτεύματα), είναι η προσωρινή, εκούσια ή ακούσια, εκχώρηση της διαχείρισης και του ελέγχου της εξουσίας των ανθρώπων σε κάποιον τρίτο· στο μονάρχη,στον εκλεγμένο εκπρόσωπο. Οι ασκούντες την πολιτική εξουσία, με φυσική νομοτέλεια, δεν μπορούν να οικειοποιηθούν την εξουσία (την ισχύ, την ενέργεια) των άλλων ανθρώπων, γιατί αυτή αποτελεί αμεταβίβαστο δώρο της Φύσεως. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την πνευματική ή μυϊκή ισχύ των ανθρώπων. Είναι και αυτές νομοτελειακά αμεταβίβαστες και  γι’ αυτό ούτε πραγματοποιήθηκε, ούτε επιχειρήθηκε η μεταβίβαση τους.

       Πολίτευμα είναι οι βασικοί κανόνες  που καθορίζουν το πώς και από ποιους ασκείται η εξουσία. Προφανώς,στη Νομική επιστήμη υπάρχουν αναλυτικότεροι και σαφέστεροι ορισμοί του πολιτεύματος. Ένας τέτοιος κατανοητός και σύντομος ορισμός είναι ο ακόλουθος που δόθηκε από τον αείμνηστο καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Αριστόβουλο  Μάνεση : «Η έννοια του πολιτεύματος συμπίπτει με την ουσιαστική έννοια του Συντάγματος»

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι:

• Η έγκριση των κανόνων που συνιστούν ένα Σύνταγμα, η έγκριση δηλαδή της  μορφής του πολιτεύματος,  αποτελεί δικαίωμα των πολιτών. Αυτό το αξίωμα  εκφράσθηκε με τη διακήρυξη πολιτικών και ειδημόνων ότι το Σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει  να εγκριθεί με Δημοψηφίσματα. Η ίδια άποψη εκφράσθηκε έμπρακτα κατά το τελευταίο δημοψήφισμα που έγινε στη χώρα μας πριν από 36 χρόνια ( 08.12.1974), με το οποίο οι πολίτες αποφάσισαν την κατάργηση του πολιτεύματος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας.

• Κάθε Σύνταγμα αποτελεί ουσιαστικά και ένα πολίτευμα.

• Η θεσμοθέτηση και λειτουργία Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας ταυτίζεται με λίγες αλλαγές του υπάρχοντος Συντάγματος, που θα διασφαλίζουν την ορθολογική συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας· την ορθολογική και ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των μεγάλων  αποφάσεων.

Τα δύο μοντέλα συμμετοχής
        Η διεύρυνση της δημοκρατίας με συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας, κρίνεται ότι σήμερα είναι σκόπιμη, αναγκαία και, χάρη στην Ψηφιακή Τεχνολογία, οικονομικά και λειτουργικά εφικτή.
        Οι απόψεις και προτάσεις για αυτή τη συμμετοχή μπορούν να συνοψισθούν στις ακόλουθες δύο:

1. Στην έμμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, που σημαίνει θεσμοθέτηση οργανωμένης διαβούλευσης των κυβερνόντων με τους πολίτες, αλλά λήψη όλων των αποφάσεων από την πλειοψηφία των αντιπροσώπων τους, Αγγλοσαξονικό μοντέλο συμμετοχής. Στο μοντέλο αυτό συμμετοχής ο ρόλος των πολιτών περιορίζεται στην έκφραση προτάσεων και βούλησης αλλά όχι στη λήψη των αποφάσεων που αποτελούν τελική ευθύνη και αρμοδιότητα των αντιπροσώπων των πολιτών, όπως ισχύει στις σημερινές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες.

2. Στην άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των μεγάλων αποφάσεων, με ψηφιακά δημοψηφίσματα, Αρχαιοελληνικό μοντέλο συμμετοχής. Στο μοντέλο αυτό οι πολίτες από εκφραστές βούλησης και προτάσεων  αναβαθμίζονται σε κορυφαίο όργανο εξουσίας που λαμβάνει τις λίγες αλλά μεγάλες αποφάσεις, ενώ ο ρόλος των αντιπροσώπων περιορίζεται στο ρόλο του υπηρέτη της εξουσίας των πολιτών· στην πράξη και όχι στα λόγια που ισχύει σήμερα.

       Στα χαμηλότερα επίπεδα άσκησης εξουσίας – Περιφέρειες, Δήμους, Συνδικάτα, Συνεταιρισμοί, Σπουδαστικές/Μαθητικές Κοινότητες – η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων είναι μεγαλύτερη από τη συμμετοχή στις αποφάσεις  εθνικού επιπέδου.

       Η άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων στα διάφορα επίπεδα εξουσίας, είναι πολύ μεγαλύτερη στο αρχαιοελληνικό από ότι στο αγγλοσαξονικό μοντέλο.

        Είναι σημαντικό να θυμίσουμε ότι σε κάποια μοντέλα «συμμετοχής» οι μεγάλες αποφάσεις λαμβάνονται από τον «φωτισμένο ηγέτη» και οι μικρές και ανώδυνες για το φωτισμένο ηγέτη,  από τους πολίτες. Αυτά τα δικτατορικά πολιτεύματα, αυτό-αποκαλέστηκαν «Άμεσες Δημοκρατίες». Το χειρότερο όμως είναι πως κάποιοι …στοχαστές θεωρούν ότι αυτά τα πολιτεύματα υπηρετούν τις αρχές και τις αξίες της αρχαιοελληνικής Άμεσης Δημοκρατίας και ότι το πολίτευμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας ήταν σαν αυτά τα πολιτεύματα.

Οι δύο αλλαγές του Κοινοβουλευτισμού για Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία 
       Ένα πολίτευμα Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας, όπως αυτό που σκιαγραφείται στη Διακήρυξη  των φίλων της ΨΑΔ της 8^ης Νοεμβρίου 2009,  προϋποθέτει την πραγματοποίηση των ακολούθων δύο αλλαγών στο σημερινό πολίτευμα του Κοινοβουλευτισμού:

       Πρώτη αλλαγή. Αλλαγή στο πως και από ποιους ασκείται η εξουσία. Στον Κοινοβουλευτισμό, η λήψη των αποφάσεων γίνεται – θεωρητικά τουλάχιστον – από τους εκπροσώπους των πολιτών. Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη μεγάλων και κρίσιμων  αποφάσεων προβλέπεται μεν από το Σύνταγμα, αλλά η πραγματοποίηση τους συνιστά δικαίωμα των αντιπροσώπων των πολιτών – πρακτικά του εκάστοτε Πρωθυπουργού – και όχι κατοχυρωμένο συνταγματικά δικαίωμα  και των πολιτών. Στην Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία, η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των μεγάλων[1] αποφάσεων, διασφαλίζεται από το Σύνταγμα και δεν επαφίεται στη  βούληση των αντιπροσώπων. Στο πολίτευμα δηλαδή της ΨΑΔ, Δημοψηφίσματα πραγματοποιούνται είτε μετά από απόφαση  της Βουλή, είτε μετά πρόταση κάποιου αριθμού πολιτών (πχ του 20% των πολιτών δηλαδή περίπου 1,000.000 Ελλήνων). Αυτές οι προτάσεις της Βουλής και των πολιτών, καθώς και όλες οι προτάσεις αλλαγής του Συντάγματος συνιστούν τις «μεγάλες αποφάσεις» και λαμβάνονται πάντα με Δημοψηφίσματα.

        Δεύτερη αλλαγή. Αλλαγή των σημερινών διαδικασιών : της αμφιενεργής ενημέρωσης και διαβούλευσης, της υποβολής προτάσεων των πολιτών και της λήψεως αποφάσεων με δημοψηφίσματα, σε διαδικασίες που θα πραγματοποιούνται με τη βοήθεια της νέας ψηφιακής τεχνολογίας· σε ψηφιακές διαδικασίες.

        Με αυτήν την αλλαγή βάσιμα αναμένεται η κατάργηση, ή έστω ο δραστικός περιορισμός,  της ενημέρωσης του μπαλκονιού, των συγκεντρώσεων και των συγκετρωσιαρχών,  των εκλογικών τμημάτων με τους κομματικούς εκπροσώπους και πολλών άλλων διαδικασιών, που έγιναν οχήματα μετασχηματισμού του πολιτεύματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σε ένα ολιγαρχικό πολίτευμα. Βάσιμα αναμένεται ότι πολύ σύντομα θα επικρατήσει: ψηφιακή  ενημέρωση, ψηφιακή διαβούλευση,  ψηφιακή υπογραφή προτάσεων, ψηφιακά  δημοψηφίσματα, που θα διασφαλίζουν μεγαλύτερη θωράκιση από φαινόμενα χειραγώγησης και άσκησης βίας, και θα έχουν πολύ μεγαλύτερη ευελιξία και πολύ μικρότερο κόστος από τις σημερινές.

        Η πρώτη αλλαγή στοχεύει  στην ουσιαστική διεύρυνση του Κοινοβουλευτισμού προς την κατεύθυνση της πραγματικής συμμετοχής των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας, ενώ  η δεύτερη στη διασφάλιση της αναγκαίας οικονομικής και λειτουργικής εφικτότητας πραγματοποίησης αυτής της διεύρυνσης.

        Μια τέτοια διεύρυνση της δημοκρατίας,  ήταν πάντα όραμα των ουμανιστών. Όμως μόνο σήμερα το όραμα αυτό απόκτησε λειτουργική και οικονομική δυνατότητα, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία,. Αυτή τη δυνατότητα και αυτό το όραμα εκφράζει το όνομα: Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία.

Οι απαιτούμενες συνταγματικές  αλλαγές
        Για την εγκαθίδρυση και η λειτουργία της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας  που περιγράφεται συνοπτικά στα προηγούμενα,  χρειάζεται να γίνουν μόνο δύο αλλαγές στο ισχύον Σύνταγμα των Ελλήνων,  οι οποίες θα διασφαλίζουν :

1. Συνταγματική κατοχύρωση  της λήψεως των μεγάλων αποφάσεων, όπως αυτές ορίστηκαν στα προηγούμενα, με  ψηφιακά δημοψηφίσματα[2]

2. Συνταγματική/νομοθετική καθιέρωση και οργάνωση,  ψηφιακών δημοψηφισμάτων και  ψηφιακής υπογραφής προτάσεων πολιτών.

        Είναι αυτονόητο ότι η νομοτεχνική διατύπωση των ανωτέρω δύο αλλαγών είναι έργο ειδημόνων. Ολοκληρωμένες νομοτεχνικά  προτάσεις αλλαγών του Συντάγματος θα υποβάλλονται, από τη Βουλή – και σε περίπτωση διαφωνίας από τα κόμματα της Βουλής – καθώς και από δύο τουλάχιστον ανώτατα πνευματικά/δικαστικά όργανα, όπως για παράδειγμα την Ακαδημία και από τον Άρειο Πάγο.
         Μια από αυτές τις προτάσεις θα εγκρίνεται με δημοψήφισμα – ενδεχομένως δύο γύρων – από τους  πολίτες.

Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση
        Το τελευταίο καιρό ακούγονται πολλές φωνές για «Συντακτική Εθνοσυνέλευση», που δεν θα αλλάξει απλά κάποιες διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος (Αναθεωρητική Βουλή/Εθνοσυνέλευση), αλλά θα καθορίσει από την αρχή ένα νέο Σύνταγμα, ένα νέο πολίτευμα. Κατά την άποψη μας, μια τέτοια αλλαγή θα έχει μεγάλες μεταβατικές δυσχέρειες καθώς και τον κίνδυνο αποπροσανατολισμού από τη θεμελιώδη αλλαγή που χρειάζεται το σημερινό πολίτευμα. Αυτή η θεμελιώδης αλλαγή συνοψίζεται στον προνατολισμό των θεσμών στις αρχές της άμεσης δημοκρατίας και, προφανώς,  στην  προσαρμογή τους στα δεδομένα του 21^ου αιώνα.

        Αν πραγματοποιηθούν αυτές οι  δύο αλλαγές, οι πολίτες θα ξαναγίνουν (θεσμικά άμεσα αλλά ουσιαστικά σταδιακά) εξουσιάζοντες, εξουσιαζόμενοι και υπεύθυνοι. Αυτοί οι νέοι πολίτες,  θα αποφασίσουν με σύνεση, ευθύνη και μεγάλη αποδοχή  και άλλες σημαντικές αλλαγές σαν και αυτές που σήμερα προτείνονται.

Παρατηρήσεις και σχόλια
1. Ο βαθύτερος στόχος της συμμετοχής είναι, πρέπει να είναι, η μείωση της κοινωνικής εντροπίας, η μείωση δηλαδή της συγκέντρωσης ισχύος με επιστροφή της στους πραγματικούς ιδιοκτήτες της. Στο αγγλοσαξωνικό μοντέλο της έμμεσης συμμετοχής, η χαμηλή εντροπία του συστήματος καθορίζεται από τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά των εκλεγμένων αντιπροσώπων. Αντίθετα στο αρχαιοελληνικό μοντέλο καθορίζεται από τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος. Η βασική αυτή διαφορά οδηγεί  πολλούς πολίτες, μεταξύ των οποίων και τους φίλους της ΨΑΔ, να θεωρούν ότι οριστική και αποτελεσματική υπέρβαση της κρίσης, μπορεί να διασφαλισθεί μόνο με τη θεσμοθέτηση του αρχαιοελληνικού μοντέλου διεύρυνσης. Η θεσμοθέτηση όμως αυτού του μοντέλου αναμένεται  να έχει πολύ μεγαλύτερες μεταβατικές δυσχέρειες και αντιδράσεις από τη θεσμοθέτηση του μοντέλου της έμμεση συμμετοχής. Οι λόγοι ευνόητοι.

2. Οι ιδέες περί συμμετοχής γενικά και περί της άμεσης συμμετοχής ειδικά, πριν από είκοσι χρόνια θεωρούντο, και πρακτικά ήταν,  ανεφάρμοστες γιατί είχαν μεγάλο άμεσο και έμμεσο οικονομικό κόστος και γιατί υπήρχε σοβαρός κίνδυνος δημαγωγίας των πολιτών από τα ολιγαρχικού χαρακτήρα ΜΜΕ. Σήμερα το μεν κόστος έχει μειωθεί φανταστικά, ενώ ο κίνδυνος δημαγωγίας έχει υποβαθμισθεί από την πληθώρα των Μέσων Αμφιενεργής Ενημέρωσης (ΜΑΕ) που η ψηφιακή τεχνολογία του Ιντερνέτ  έκανε προσιτά  σε  εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες.

3. Σύμφωνα με τις γνώμες ειδημόνων που  έχουν δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα των φίλων της ΨΑΔ, του καθηγητού της Πληροφορικής στο ΕΜΠ κ. Παναγιώτη Τσανάκα και του ομότιμου καθηγητού της Φυσικής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων  και Ακαδημαϊκού κ. Νίκου Αλεξανδρόπουλου,  η ψηφιακή τεχνολογία είναι ήδη ώριμη και μπορεί να υπηρετήσει από σήμερα αμεσο-δημοκρατικούς θεσμούς, αν φυσικά θεσμοθετηθούν.

4. Η χρήση της τεχνολογίας στον τομέα της άσκησης της εξουσίας – ηλεκτρονική διακυβέρνηση – ήδη ουσιαστικά υπάρχει και σύντομα θα καλύψει και τους τομείς που οι πολίτες έχουν κάποια, τυπικά σημαντική αλλά ουσιαστικά ασήμαντη, εξουσία. Το πρόβλημα συνεπώς είναι αν οι θεσμοί που θα υπηρετούνται από την τεχνολογία θα είναι δημοκρατικοί στην ουσία  ή δημοκρατικοί στα λόγια.

        Η επιλογή όμως των θεσμών ούτε ευθύνη της τεχνολογίας είναι, ούτε δικαίωμα των ολίγων που ασκούν προσωρινά την εξουσία· είναι ευθύνη, υποχρέωση και δικαίωμα των πολιτών.  Ό λ ω ν  τ ω ν  π ο λ ι τ ώ ν.