Η αντιμετώπιση της κρίσης
Η λέξη «κρίση» ακούγεται σήμερα με πολύ μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα από ότι στο παρελθόν. Κρίση του πολιτικού συστήματος, κρίση του οικονομικού συστήματος, κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος, κρίση του συστήματος υγείας, κρίση, κρίση, κρίση….
Η βαθειά και γενική κρίση έχει οδηγήσει τους ανθρώπους – ιδιαίτερα τους νέους – στην απογοήτευση, στην απελπισία, στην άρνηση άσκησης της μικρής και έντονα χειραγωγημένης εξουσίας τους (άσκηση εκλογικού δικαιώματος) και σε κάποιες, λίγες μέχρι στιγμής, περιπτώσεις στη βία.
Αυτονόητο είναι ότι η δεσπόζουσα κρίση, η μητέρα όλων των παραπάνω κρίσεων, είναι αυτή του πολιτικού συστήματος γιατί αυτό έχει την ευθύνη και την ισχύ να καθορίζει τα χαρακτηριστικά όλων των άλλων συστημάτων.
Τι κάνουμε λοιπόν για να υπερβούμε την κρίση του πολιτικού συστήματος;
(1) Σταυρώνουμε τα χέρια και περιμένουμε το νέο Μεσσία που θα μας λυτρώσει;
(2) Αγωνιζόμαστε για να επιλέξουμε ένα γνήσιο και όχι ιμιτασιόν Μεσσία;
(3) Κάνουμε επανάσταση για να ανατρέψουμε τους σημερινούς Μεσσίες και να φέρουμε κάποιους άλλους Μεσσίες που έχουν, ή νομίζουμε πως έχουν, αλάνθαστες συνταγές υπέρβασης της κρίσης;
(4) Ακυρώνουμε τη σημερινή νοοτροπία του οπαδού κάποιου Μεσσία και αναγεννούμε τη νοοτροπία του εξουσιάζοντος, εξουσιαζόμενου και υπεύθυνου πολίτη, τη νοοτροπία του Πολίτη – Μεσσία;
Οι φίλοι της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας πιστεύουν ότι η κρίση μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο με τον 4ο τρόπο και ότι η αντιμετώπιση με τους άλλους τρεις τρόπους, είναι νομοτελειακά προσωρινή· ακόμα και αν γίνει κάτι, μετά από λίγο θα έχουμε πάλι τα ίδια.
Η λύση του Πολίτη –Μεσσία που προτείνουν δεν είναι αυθαίρετη αλλά τεκμηριώνεται στα ακόλουθα ιστορικά στοιχεία :
Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία – στην Άμεση Δημοκρατία όπως σήμερα την ονομάζουμε – ίσχυαν τα ακόλουθα:
- Ανώτατο όργανο Εξουσίας[1] ήταν οι ίδιοι οι πολίτες. Αυτό στη πράξη σήμαινε ότι όλες τις μεγάλες[2] αποφάσεις τις λάμβανε η γενική συνέλευση των πολιτών που τότε ονομαζόταν Εκκλησία του Δήμου.
- Οι ηγέτες, που τότε ονομάζονταν Άρχοντες[3], δεν είχαν ουσιαστική εξουσία· ούτε νομοθετούσαν, ούτε λάμβαναν τις μεγάλες αποφάσεις ούτε δίκαζαν. Οι άρχοντες ήταν τότε υπηρέτες και διάκονοι της Εκκλησίας του Δήμου, της εξουσίας των πολιτών. Ήταν κάτι ανάλογο με τα σημερινά υψηλόβαθμα στελέχη του δημόσιου τομέα, όπως πχ τους στρατηγούς.
- Οι άρχοντες ήταν πολίτες που αναδεικνύονταν με κλήρωση και σε κάποιες λίγες περιπτώσεις, όπως οι στρατιωτικοί άρχοντες, με ψηφοφορία. Η διάρκεια θητείας των αρχόντων ήταν ένα έτος.
Οι σημερινές Δημοκρατίες διαφέρουν σημαντικά από τη Δημοκρατία του αρχαιοελληνικού πνεύματος. Οι βασικότερες διαφορές είναι:
- Οι σημερινοί πολίτες δεν είναι πια Όργανα Εξουσίας, αλλά απλοί θεατές ή οπαδοί των αντιπροσώπων τους/ αρχόντων.
- Αντίθετα οι άρχοντες από όργανα Λειτουργίας[4], που ήταν τότε αναβαθμίστηκαν σε όργανα Εξουσίας.
- Σήμερα, τα όργανα Λειτουργίας επιλέγονται από τους αντιπροσώπους/άρχοντες, ενώ στην αρχαιοελληνική δημοκρατία αναδεικνυόταν με κλήρωση ή με ψηφοφορία των πολιτών.
- Οι πολίτες σήμερα έχουν ουσιαστικά αποξενωθεί από κάθε συμμετοχή στη λήψη των μεγάλων αποφάσεων, που σημαίνει ότι έχουν απογυμνωθεί από κάθε εξουσία. Η μόνη «εξουσία» που τους έμεινε είναι να «επιλέγουν» αυτούς που ασκούν την εξουσία. Αλλά και αυτή η επιλογή γίνεται με κανόνες και πρακτικές που δεν αποφασίζουν οι ίδιοι οι πολίτες αλλά αυτοί που ασκούν την εξουσία.
Τα παραπάνω συγκριτικά στοιχεία εξηγούν εύκολα γιατί τότε οι πολίτες ήταν εξουσιάζοντες, εξουσιαζόμενοι και υπεύθυνοι, ενώ σήμερα έχουν μετασχηματισθεί σε ψηφοφόρους, οπαδούς και πελάτες κάποιου μεσσία.
Ακόμη εξηγούν γιατί τότε «Η δημόσια ζωή ήταν τόσο βαθειά δεμένη με την ιδιωτική ζωή, που δύσκολα μπορούσες να την ξεχωρίσεις »[5], ενώ σήμερα οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για την ιδιωτική τους ζωή και αδιαφορούν πλήρως για τη δημόσια, της οποίας η ρύθμιση είναι αρμοδιότητα και ευθύνη των αντιπροσώπων και όχι των πολιτών.
Αυτή η υποβάθμιση, αν όχι ακύρωση, της εξουσίας των πολιτών, όπως ήταν νομοτελειακά αναμενόμενο, οδήγησε στην υποβάθμιση της ευθύνης τους για τη δημόσια ζωή, για την επίλυση των προβλημάτων της πολιτείας.
Η δημιουργία υπεύθυνων πολιτών χωρίς εξουσία, που επιδιώκεται στις σημερινές δημοκρατίες, είναι ασύμβατη με φυσικούς νόμους και ως εκ τούτου ανέφικτη.
Ένα δεύτερο σημαντικό ιστορικό στοιχείο είναι το ακόλουθο. Κατά γενική παραδοχή, ο μεγαλύτερος πολιτισμός που εμφανίσθηκε στον κόσμο είναι ο κλασσικός πολιτισμός της αρχαίας Αθήνας. Η εμφάνιση και η μεσουράνηση όμως αυτού του πολιτισμού, έγινε τον ίδιο χρόνο και στον ίδιο τόπο που εμφανίστηκε και μεσουράνησε η Δημοκρατία, (5ος αιώνας πΧ, Αθήνα).
Αυτή η σύμπτωση δεν μπορεί να είναι ένα τυχαίο γεγονός, αλλά αποτελεί μία απόδειξη ότι μεταξύ δημοκρατίας και πολιτισμού υπάρχει ισχυρή συσχέτιση. Αποτελεί απόδειξη ότι δημοκρατία και πολιτισμός συνιστούν μία δίδυμη και αδιαίρετη οντότητα και ότι δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς δημοκρατία και δημοκρατία χωρίς πολιτισμό.
Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν τεκμήρια ότι η αποτελεσματική και μόνιμη υπέρβαση της κρίσης του πολιτικού συστήματος, προϋποθέτει τον μετασχηματισμό των σημερινών ψηφοφόρων/οπαδών κάποιου Μεσσία σε εξουσιάζοντες, εξουσιαζόμενους και υπεύθυνους πολίτες. Χωρίς πολίτες δεν μπορεί να υπάρχει πολιτική εξουσία· θα υπάρχει ολιγαρχική εξουσία που κατά κανόνα θα έχει το όνομα δημοκρατία.
Οι σοβαρές δυσχέρειες του μετασχηματισμού
Ο μετασχηματισμός των ανθρώπων από οπαδούς/αποδέκτες εξουσίας σε εξουσιάζοντες και συγχρόνως εξουσιαζόμενους πολίτες, έχει σημαντικές δυσχέρειες. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι:
1) Η καθεστηκυία αντίληψη που δημιουργήθηκε από την μακρόχρονη λειτουργία ολιγαρχικών πολιτευμάτων, ότι η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας είναι μια επιδίωξη ίσως ευγενική, αλλά ουτοπική και επικίνδυνη. Οι πολίτες πρέπει να είναι μόνο αναφορά για κάθε εξουσία, αλλά όχι όργανα εξουσίας.
2) Τα συμφέροντα του κατεστημένου της εξουσίας, το οποίο, για ευνόητους λόγους, επιδιώκει όχι απλά να μη ανατραπεί αυτή η αντίληψη αλλά να ενισχυθεί και να εδραιωθεί. Η άποψη που διατυπώνεται από πολιτικούς και «στοχαστές» ότι «οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών δεν υπόκειται στη λαϊκή ετυμηγορία» στέλνει ένα σαφές μήνυμα για τις επιδιώξεις του κάθε μορφής κατεστημένου, πολιτικού, οικονομικού, κοινωνικού, πνευματικού.
3) Οι σοβαρές δυσχέρειες και το πολύ μεγάλο, άμεσο και έμμεσο, κόστος, που έχει η αμφιενεργή ενημέρωση των πολιτών και οι ψηφοφορίες τους για τη λήψη των μεγάλων αποφάσεων. Οι δυσχέρειες και το κόστος αυτό στο παρελθόν ήταν τόσο μεγάλα, που καθιστούσαν ανέφικτη την λειτουργία ενός τέτοιου πολιτεύματος σε κράτη μεγαλύτερα από αυτά των κρατών-πόλεων της αρχαίας Ελλάδας.
Από τις παραπάνω δυσχέρειες αυτές της καθεστηκυίας αντίληψης και των αντιδράσεων του κατεστημένου, εμφανίζονται μόνο κατά τον χρόνο μετάβασης από το ένα πολιτικό σύστημα στο άλλο, είναι προσωρινές και ανήκουν σε αυτές των μεταβατικών φαινόμενων ( transient phenomena). Αντίθετα οι λειτουργικές και οικονομικές δυσχέρειες υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια λειτουργίας του συστήματος και ανήκουν σε αυτές των μονίμων φαινομένων (standing-state phenomena). Όπως στα αμέσως επόμενα εκτίθεται, σήμερα οι μεγάλες δυσχέρειες του μετασχηματισμού είναι οιμεταβατικές/προσωρινές και όχι οι μόνιμες.
Η Ψηφιακή Πνύκα
Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία οι μεταβατικές δυσχέρειες είχαν εξουδετερωθεί από την κουλτούρα της πόλης που τότε υπήρχε. Οι μόνιμες όμως δυσχέρειες, οι λειτουργικές και οικονομικές, υπήρχαν και απαιτούσαν την αντιμετώπιση τους.
Η αντιμετώπιση αυτών των μόνιμων δυσχερειών γινόταν στα πλαίσια της λειτουργίας της Πνύκας, που αποτελούσε το κύριο όχημα λειτουργίας του πολιτεύματος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η αμφιενεργή ενημέρωση, η διαβούλευση και οι ψηφοφορίες, για τη λήψη των «μεγίστων αποφάσεων», γινόταν στην Πνύκα.
Η λειτουργία της Πνύκας όμως είχε σοβαρά λειτουργικά και οικονομικά προβλήματα· οι πολίτες έπρεπε να εγκαταλείπουν την εργασία τους και τα προσωπικά τους προβλήματα για να πηγαίνουν σε αυτή και μάλιστα σε χρόνο συγκεκριμένο για όλους, που σίγουρα σε πολλούς από τους πολίτες δημιουργούσε πρόσθετα προβλήματα.
Οι δυσχέρειες αυτές και το σημαντικό κόστος έκαναν εφικτή την λειτουργία της Πνύκας μόνο στα μικρά Κράτη- Πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Όταν τα Κράτη- Πόλεις πέθαναν, πέθανε και η Πνύκα και το πολίτευμα της Δημοκρατίας. Ο χρόνος ζωής αυτού του πολιτεύματος ήταν σχετικά σύντομος, περίπου 300 χρόνια.
Τα ιστορικά αυτά στοιχεία εύλογα δημιουργούν το ερώτημα: Πως είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν σήμερα που τα κράτη έχουν πληθυσμό πολλών εκατομμυρίων τα μόνιμα προβλήματα ενός πολιτεύματος στο οποίο θα υπάρχει ορθολογική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των μεγάλων αποφάσεων ;
Η απάντηση είναι απλή. Σήμερα δεν χρειάζεται οι πολίτες να πάνε στην Πνύκα και να αντιμετωπίσουν όλες τις δυσχέρειες που αναφέρθηκαν, γιατί χάρη στην τεχνολογία η Πνύκα μπορεί να πάει στους πολίτες και μάλιστα στο χρόνο που αυτοί θα επιλέξουν. Χάρη στην τεχνολογία, μπορεί να πάει σε όλους τους πολίτες· πλουσίους και φτωχούς, της βασικής και της ανώτατης εκπαίδευσης σε ανθρώπους που ζουν στην πόλη, στο χωριό ή σε μια αγροικία.
Δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο παρά να υπερβούμε μία λανθασμένη καθεστηκυία αντίληψη και να ξαναϊδρύσουμε την Πνύκα του 21ου αιώνα. Την ψηφιακή Πνύκα.
[1] Όργανα εξουσίας είναι τα όργανα της πολιτείας που λαμβάνουν τις μεγάλες αποφάσεις
[2] Μεγάλες αποφάσεις είναι οι αποφάσεις, που επάγουν και περιορίζουν την πληθώρα των αποφάσεων που λαμβάνουν τα όργανα λειτουργίας του πολιτεύματος.
[3] Η λέξη άρχοντας προέρχεται από τη λέξη αρχή και προσδιόριζε εκείνους που έμπαιναν στην αρχή ενός οργανωμένου σχηματισμού, τους μπροστάρηδες, τους ηγέτες.
[4] Στις σημερινές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, όργανα εξουσίας θεωρητικά είναι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι των πολιτών και όργανα λειτουργίας τα στελέχη της κυβέρνησης και της διοίκησης. Στην πράξη όμως ;
[5]«Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας», του Μωρίς Κρουαζέ της Γαλλικής Ακαδημίας. Εκδόσεις Γκοβοστή
Δημοσθένης Κυριαζής
Ψηφιακή Άμεση Δημοκρατία
Φωτό:Wikimedia
29 Οκτωβρίου 2010
