|
|
Όλη αυτή η φιλοσοφία της δήθεν «ελευθερίας» κινείται στο πλαίσιο της αξιολόγησης της ικανότητας για πλουτισμό ως αποκλειστικής αξίας, που είναι ατταβιστικό, πανάρχαιο και αφορά μοναδικά την επιβίωση, αλλά πλέον όχι ως ανάγκη, αλλά μετασχηματισμένη σε υπεροχή. |
1.-Η έννοια της ικανότητας για πλουτισμό Στην ελεύθερη οικονομία η αξιακότητα του ανθρώπου συνοψίζεται σε αυτές τις λίγες αλλά ωμά ευθείες λέξεις για τη λαγνεία της δύναμης που εκστομίζει ο Νίτσε στο «Θέληση για δύναμη». Αυτό είναι πια προφανές σήμερα στην περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης της αρχομένης δεκαετίας 2010 μ.Χ., που υπάρχει εξαιρετική συσσώρευση πλούτου και ταυτόχρονα δραματική μείωση των εισοδημάτων των πολλών, οι οποίοι έχουν καταντήσει σύνολα υπό διαχείριση, όπως ακριβώς λέει παραπάνω ο Νίτσε. Ποιο ήταν το κριτήριο που μας έφερε σε αυτή τη δεινή θέση; Το χρήμα ως μέσον για δύναμη. Ένα δείγμα της νιτσεϊκής θεωρίας είναι το εξής: «Η αξία είναι η ύψιστη ποσότητα δύναμης που είναι ικανός να ενσωματώσει ένας άνθρωπος –ένας άνθρωπος: όχι η ανθρωπότητα! Η ανθρωπότητα είναι πολύ νωρίτερα μέσο παρά σκοπός. Είναι ζήτημα του τύπου: η ανθρωπότητα είναι απλώς το πειραματικό υλικό, το τρομερό πλεόνασμα των αποτυχημένων: ένα πεδίο ερειπίων». [i] Είναι αυτό κοινωνική αξία; Βεβαίως όχι. Φυσικά οι ωμοί θιασώτες της δύναμης θα έλεγαν (ή θα σκεπτόντουσαν αλλά δεν θα το ομολογούσαν) ότι η κοινωνία ούτως ή άλλως δεν τους ενδιαφέρει ούτε εμπίπτει στις αξίες που πρεσβεύουν. Οι οπαδοί της δήθεν ελεύθερης οικονομίας έπραξαν το δεύτερο, δηλαδή μίλησαν για μια ψεύτικη ελευθερία για όλους, ενώ εκ των προτέρων ήξεραν ότι δεν θα πραγματοποιόταν, αποκρύπτοντας την αλήθεια και παρασύροντας με το δέλεαρ του κέρδους αλλά ταυτόχρονα και της ασφάλειας των μεγάλων ιδεών (ενώ αυτά δεν συνδυάζονται μεταξύ τους) τα πλήθη της Δύσης, βασιζόμενοι στην ανοησία, την απληστία και την ηθελημένη ή αθέλητη απουσία σκέψης των μαζών που έχουν συνηθίσει να ζουν σε αντιφάσεις. 2.-H αντιστροφή των αξιών Στην πραγματικότητα η έννοια της αξίας ενυπάρχει στην ανθρώπινη συνείδηση, μόνον που για ορισμένους οι αξίες δεν έχουν ηθικό περιεχόμενο και η ηθική αποτελεί κατάπτωση. Ωστόσο αποτελούν αντίθετες «αξίες» που τους ωθούν να τις ακολουθήσουν. Η αταξία, που χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για το όποιος είναι δυνατότερος ας υπερισχύσει (αν πραγματικά υπήρχε αληθινή αταξία!), δεν έχει στόχους και δεν κατευθύνει επομένως τις πράξεις των ανθρώπων ή των όντων προς κάποιον σκοπό. 3.-Η αρνητική παγκοσμιοποίηση Σε αντίθεση με αυτό το μίκραινμα και την προσαρμογή του ανθρώπου σε μια εξειδικευμένη χρησιμότητα, χρειάζεται μια αντίθετη κίνηση –η παραγωγή ενός συνθετικού, συνοψίζοντος, δικαιολογούντος ανθρώπου, για τον οποίο προϋπόθεση της ενθαδικής ύπαρξης είναι αυτός ο μετασχηματισμός της ανθρωπότητας σε μηχανή, ως βάση πάνω στην οποία να μπορεί να επινοήσει τη δική του ανώτερη μορφή του Είναι. Αυτός ο άνθρωπος χρειάζεται την εναντίωση των μαζών, των «ισοπεδωμένων», το αίσθημα της απόστασης από αυτούς! Στέκεται πάνω τους, ζει από αυτούς. Αυτή η ανώτερη μορφή του αριστοκρατισμού είναι εκείνη του μέλλοντος…. αλλά προϋποθέτει εκείνους για λογαριασμό των οποίων έχει νόημα αυτή η εκμετάλλευση».[iii] Αυτά τα λόγια δεν πρέπει να μας προκαλούν αιφνιδιασμό και φρίκη, αλλά ώθηση για περίσκεψη, σύνεση και ευθύνη. Και σίγουρα σήμερα οι άνθρωποι προετοιμάζονται για ισοπέδωση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οπωσδήποτε θα ηττηθούν, αν βέβαια αλλάξουν κατεύθυνση. Και πάλι από τον Νίτσε: «Δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε: οι πολλές ένδειες όλων των μικρών αποτελούν ένα άθροισμα μόνον στα αισθήματα των δυνατών ανθρώπων. –Το να σκέφτεσαι τον εαυτό σου σε στιγμές μεγάλου κινδύνου, να αντλείς το όφελός σου από τις ζημιές των πολλών: αυτό μπορεί να είναι, στην περίπτωση ενός πολύ υψηλού βαθμού απόκλισης, σημάδι μεγάλου χαρακτήρα, ο οποίος γίνεται κύριος πάνω στις συμπονετικές και δίκαιες αισθήσεις του».[iv] Είναι και εδώ φανερό ότι οι πολλοί στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας αποτελούν για τους λίγους ένα απανθρωποποιημένο σύνολο, χρήσιμο σε αυτούς για την απόκτηση κέρδους. Αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι αυτοί που έχουν αποδεχθεί αυτά τα γελοία αξιολογικά κριτήρια (το χρήμα) για τη ζωή και οι περισσότεροι ως ισχυροί θα διέπρατταν τα ίδια εγκλήματα. Γι’ αυτό δεν υπάρχει διέξοδος από το αδιέξοδο. Κάποια χιλιάδες χρόνια ιστορίας το έχουν επανειλημμένα αποδείξει, παρά τις σοβαρές εξελίξεις πολιτισμού. Δεν έχει η ανθρωπότητα φαίνεται ακόμη τη δύναμη για ορθολογικά κριτήρια και απόρριψη του ανταγωνισμού. Δικαίως ο Πασκάλ είχε πει: «…ποιος θα διαλέξει τον πιο ενάρετο και τον πιο ικανό; (ενν. για κυβερνήτη). Θα είμαστε ακατάπαυστα στα χέρια, αφού ο καθένας θα ισχυρίζεται ότι είναι ο πιο ενάρετος και ο πιο ικανός». Το έλεγε αυτό για την περίπτωση που κάποιος γινόταν κυβερνήτης απλώς και μόνον επειδή ήταν γιος βασιλιά, χωρίς καμμία άλλη αξία. Και συνέχισε: «Η λογική δεν μπορεί να κάνει κάτι καλύτερο, γιατί ο εμφύλιος πόλεμος είναι από τα μεγαλύτερα δεινά».[v] Το παραπάνω υποκρύπτει και ένα άλλο πιο βαθύ πρόβλημα του ανθρώπου, το ότι θέλει να θεωρήσει και την ηθική κτήμα του και να αποκτήσει την τιμή που αυτή προσδίδει. Αυτό οφείλεται και στην πνευματική του τάση, που είναι εγγενής, αλλά, επειδή η συνείδηση είναι ακόμη μακριά της, την μετατρέπει σε αντικείμενο κτήσης. Δεν είναι παράξενη η κατάχρηση της εκκληστιακής αυθεντίας σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας και σε όλες της θρησκείες –δεν ήταν τίποτε άλλο από «πνευματικό» εγωισμό. 4.-Δεν υπάρχει υποστήριξη των αξιών Αυτήν την κατάσταση την βοηθάει η εθελοτύφλωση των ανθρώπων, που δεν θέλουν να διακρίνουν την αλήθεια, για να μπορούν να ζουν με ωραία λόγια και άσχημες πράξεις. Γι’ αυτό μια διεξοδική ανάλυση για τη λογική ή το παράλογο των επιλογών μπορεί να σπάσει αυτό το φράγμα της τυφλότητας και να φέρει τον άνθρωπο σε κρίση η οποία ίσως θα τον οδηγήσει στην απόρριψη του φαντασιακού. Η επιλογή λοιπόν ως κεντρικής κοινωνικής αξίας της ικανότητας για πλουτισμό, στην οποία πρέπει να στηριχθεί όλο το οικονομικό οικοδόμημα και κατ’ επέκταση και αναπόφευκτα –είτε το λένε είτε όχι- και το πολιτισμικό, στηρίζεται μεν στην αφέλεια και την απληστία του ανθρώπου, αλλά υπάρχουν και άλλες ανθρώπινες τάσεις που συμπιέζονται στο περιθώριο από το χρήμα και τη δύναμη ως άχρηστες. 5.-Οι αξίες μετέχουν της Ολότητας και της κοινωνικότητας Ποιος θα το πίστευε στις αρχές του 21ου αιώνα ότι ο Νίτσε θα ήταν τόσο επίκαιρος; Αλλά οι άνθρωποι περιμένουν να μιλήσουν πρώτα τα όπλα για να ξυπνήσουν, ξεχνώντας ότι ο ύπνος δεν είναι μόνον ξεκούραση αλλά συχνά και αδράνεια. Αναφερόμαστε συχνά στον παραπάνω διανοητή, για να γίνεται σαφές πόσο κοντά μας σαν «έννοια και αξία» είναι συνήθως αυτό που μας φαίνεται υπό άλλες συνθήκες αποτροπιαστικό. Άλλες ικανότητες σχετίζονται περισσότερο με το αφηρημένο και το κοινωνικό. Η ιατρική, η εκπαίδευση, οι τέχνες, οι επιστήμες μπαίνουν σταδιακά στο περιθώριο και βγαίνουν από αυτό μόνον κατά τύχη ή αν αποφέρουν κέρδη σε λίγους. Φυσικά δεν εννοούμε σε καμμία περίπτωση ότι οι τομείς αυτοί είναι στα χέρια μόνον ακέραιων ανθρώπων. Ωστόσο πολλοί ωφέλιμοι για τον κόσμο άνθρωποι θα κινηθούν περισσότερο σε τομείς πολιτισμού παρά στον οικονομικό τομέα, όπου σχετικά σπανίζουν, περισσότερο κοντά στην κορυφή της πυραμίδας του. Η ικανότητα για πλουτισμό χωρίς άλλη συνειδησιακή προέκταση (και δεν μιλάμε για τις επιφανειακές φιλανθρωπίες) είναι βασισμένη σε ένστικτα ατταβιστικά, ενώ έπρεπε να είναι πια υποσυνείδητη και όχι το επίκεντρο του κόσμου. Οι ικανότητες εξελισσόμενες πρέπει να μετουσιώνονται, να μεταμορφώνονται, σε περισσότερο αφηρημένες ικανότητες που βρίσκονται πιο κοντά στο πνεύμα παρά στο αντικειμενικό. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές δεν πρέπει να φθάνουν σε εξωτερικό αποτέλεσμα, αλλά ότι η αξία τους έγκειται στο αφηρημένο ως υπέρβαση. Αν το κίνητρο για την απόκτηση χρήματος αναφέρεται στην ολότητα ως υπέρβαση (δηλαδή όχι ως κράτος ή έθνος ή επικυριαρχία), τότε η απόκτηση χρήματος χάνει αυτόν τον αντικειμενικό χαρακτήρα και γίνεται εξίσου πνευματική. Ορθά ο Πασκάλ είπε: «Το αποχωρισμένο μέλος, που δε βλέπει πια το σώμα στο οποίο ανήκει, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα φθαρτό και θνητό ον. Εντούτοις πιστεύει ότι είναι το παν, και, μη βλέποντας διόλου το σώμα από το οποίο εξαρτάται, πιστεύει ότι εξαρτάται από τον εαυτό του και το ίδιο θέλει να γίνει κέντρο και σώμα».[vii] 6.-Η διαχείριση της δύναμης 7.-Ικανότητες, αξίες και πρότυπα Όσο όμως ο άνθρωπος βρίσκεται στον κόσμο της ανάγκης και της επιθυμίας που δημιουργεί φανταστικές ανάγκες, τόσο αυτό θα είναι αδύνατον. Οι σημερινές ικανότητες, ακόμη και όταν δεν είναι η απευθείας ικανότητα για πλουτισμό, είναι σχεδόν όλες συσχετισμένες με το χρήμα και την επιβίωση (π.χ. η τέχνη), πράγμα που τις καθιστά σταδιακά δίχως ζωντανό περιεχόμενο. Για την ανάπτυξη και την λειτουργία των καλύτερων ικανοτήτων του ανθρώπου χρειάζεται μία άλλη αντιμετώπιση της εργασίας αλλά και του ελεύθερου χρόνου. Γιατί σήμερα η εργασία είναι σκλαβιά και φιλοδοξία, ενώ ο ελεύθερος χρόνος είναι ένα εκτονωτικό κενό. Αυτά τα δύο στοιχεία καταστρέφουν τις ικανότητες του ανθρώπου και τον πλησιάζουν προς το κυβερνώμενο» αγελαίο ζώο» που έλεγε ο Νίτσε. Αλλά ο κόσμος της ανάγκης δεν μπορεί να καταργηθεί, επειδή δεν αλλάζει η κατεύθυνση της ζωής μας, τα πρότυπά μας, και ταυτόχρονα επειδή μία υποθετική αφθονία μαζί με τέτοια έλλειψη ορθής κατεύθυνσης θα οδηγούσε σε αλαζονική ματαιότητα και σε ενίσχυση της πλάνης. Η ανάγκη πρέπει να αντικαθίσταται από την πνευματική ενεργητικότητα και εξέλιξη, αλλοιώς είναι ανίκητη -και έτσι πρέπει να είναι. Επομένως είναι στο χέρι μας να βγούμε από την κατάσταση του «αγελαίου ζώου» και να γίνουμε πραγματικά άτομα, όχι ως χωριστότητες, αλλά ως εκφράσεις ενός Όλου που η φύση του είναι ελευθερία και οικειότητα. Αλλοιώς θα καταντήσουμε μονοδιάστατοι, αυτή τη φορά ολοκληρωτικά, και στο μέλλον η σημερινή κατάσταση θα φαντάζει ως ιδανική σε σύγκριση με την τότε.
[i] Φρ. Νίτσε, “Η Θέληση για Δύναμη”, εκδ. Νησίδες , σελ. 334, εδ. 713,
Διαβάστε επίσης: |
|
11 Οκτωβρίου 2010 |
