1

H ΦΥΣΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (του Ιωσήφ Μποτετζάγια)

Τα ζώα και γενικότερα η φύση έχουν δικαίωμα να προσφεύγουν στα δικαστήρια, υποστηρίζουν διαπρεπείς νομικοί 
       Μπορεί να μην το φαντάζεστε, αλλά και τα ψάρια έχουν δικαιώματα. 
       
Οι πόρτες του εκκλησιαστικού δικαστηρίου της Λωζάννης ήταν ορθάνοιχτες εκεί νη την ημέρα του 1451, περιμένοντας τους κατηγορουμένους, αλλά εκείνοι δεν έλεγαν να φανούν.

Οι κατηγορίες ήταν βαριές: συστηματική παρακώλυση της αλιείας και παρενόχληση των ψαράδων της λίμνης της Βέρνης. Όλοι οι τύποι της νομικής διαδικασίας είχαν τηρηθεί: εδώ και καιρό οι κλητήρες του δικαστηρίου είχαν σταλεί τρεις φορές στη λίμνη, όπως προέβλεπε το ρωμαϊκό τυπικό.

      Εκεί διάβασαν τις κατηγορίες και κάλε σαν τους εμπλεκομένους να παρουσιαστούν την ορισμένη ημέρα και ώρα στο δικαστήριο για να τις αντικρούσουν. Η μέρα εκείνη είχε φτάσει αλλά οι κατηγορούμενοι παρέμεναν άφαντοι. Ο Επίσκοπος δεν είχε καμία διάθεση να δικαιολογήσει αυτή την αυθάδεια: στρατιώτες στάλθηκαν και έφεραν διά της βίας στο δικαστήριο όσους μπόρεσαν να βρουν. Ο Επίσκοπος τους δήλωσε ξεκάθαρα ότι το σινάφι τους είχε τρεις μέρες να εγκαταλείψει τη λίμνη. Αν δεν συμμορφώνονταν, διακινδύνευαν να υποστούν τη θεϊκή κα τάρα και την καταδίκη του δικαστηρίου. Κλείνοντας με μια επίδειξη πυγμής, ο Επίσκοπος διέταξε την άμεση εκτέλεση των κατηγορουμένων που βρίσκονταν ενώπιόν του, ίσως για παραδειγματισμό. Μια τυπική μεσαιωνική δίκη, λοιπόν. Με μια σημαντική διαφορά: οι κατηγορούμενοι ήταν βδέλλες!

       Αυτή δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση: έχουν καταγραφεί δεκάδες δίκες ζώων μεταξύ 13ου και 18ου αιώνα.

      Επίσης δεν πρόκειται για παρωδίες δικών: το δικαστήριο όριζε έναν κανονικό νομικό εκπρόσωπο των ζώων, και μεταξύ εκείνων οι οποίοι υπερασπίστηκαν στη διάρκεια των αιώνων από ακρίδες, αρουραίους και λύκους ως αγελάδες, δελφίνια και πουλιά, υπήρξαν και μερικοί από τους πλέον έγκριτους νομικούς και νομομαθείς της εποχής. Επομένως, ποια λογική υπαγόρευε τη συμμετοχή των ζώων σε μια δίκη;

      Οι παλαιότεροι μελετητές, οι οποίοι μελέτησαν το θέμα από την αρχαιότητα ως τις μέρες τους, θεώρησαν αυτές τις δίκες ως παραδείγματα είτε της άγνοιας των προ-νεωτερικών κοινωνιών – (δίκες

ζώων λάμβαναν χώρα βεβαιότατα στο αρχαίο Ισραήλ, μάλλον στην αρχαία Αθήνα και ίσως στην αρχαία Περσία) είτε ως μια ακόμη γελοία – αν και σκληρή – έκφραση του μεσαιωνικού σχολαστικισμού. Η νεότερη έρευνα, όμως, φαίνεται να καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα.

      Ας δούμε τις δυνητικές εκβάσεις αυτών των δικών. Σε περίπτωση καταδίκης η συνηθισμένη ποινή ήταν ο αφορισμός: τα κατηγορούμενα ζώα θεωρούνταν όργανα του Κακού και με τον αφορισμό τους επιδιωκόταν η εξουδετέρωση του «διαβολικού» στοιχείου της συμπεριφοράς τους, ώστε να σταματήσουν να κατατρέχουν τους καλούς χριστιανούς. Αλλά δεν ήταν δε δομένη η καταδίκη του ζώου και είναι εξίσου ενδιαφέρουσα η εκλογίκευση των δικαστηρίων στην περίπτωση της αθώωσης: η συμπεριφορά των κατηγορουμένων ζώων θεωρούνταν αποτέλεσμα της φυσικής συμπεριφοράς τους, της εξάσκησης δηλαδή του φυσικού τους δικαιώματος στη ζωή, συμπεριφορά η οποία έφτασε να πάρει καταστροφικές διαστάσεις εξαιτίας της αμαρτίας των ανθρώπων.

       Η άποψη ότι τα άλογα ζώα έχουν δικαιώματα τα οποία (μπορούν να) υπερασπίζουν τα ίδια ενώπιον ενός δικαστηρίου δεν είναι τόσο μακρινή όσο νομίζετε. Το 197η Walt Disney πήρε άδεια για την αναπτυξιακή εκμετάλλευση μιας άγριας περιοχής στην Καλιφόρνια. Οι αρχικές προσφυγές των περιβαλλοντικών οργανώσεων απορρίφθηκαν από το δικαστήριο με το σκεπτικό ότι δεν θίγονταν οι ίδιες από το έργο· άρα δεν μπορούσαν να προσφύγουν εναντίον του.

      Αλλά προφανώς κάτι θα θιγόταν από την επένδυση της Walt Disney. Έτσι, στο στάδιο της έφεσης, ο καθηγητής Νομικής Christopher Stone δημοσίευσε μια προκλητική μελέτη με τίτλο «Θα πρέ πει τα δέντρα να μετέχουν σε δίκη;

      Σχετικά με τα νομικά δικαιώματα των φυσικών αντικειμένων» (“
Should Τrees Ηave Standing? Τoward legal rights for natural objects”) όπου υποστήριζε ότι τα φυσικά αντικείμενα μπορεί να είναι «νομικά πρόσωπα» με την ίδια έννοια που είναι νομικό πρόσωπο και μια εταιρεία. Και όπως η εταιρεία είναι η ίδια φορέας δικαιωμάτων και μπορεί να μηνύσει διαμέσου των εκπροσώπων της όποιον θίγει τα συμφέροντά της, έτσι και τα φυσικά αντικείμενα θα (έπρεπε να) έχουν δικαιώματα τα ίδια και να μπορούν να μηνύσουν (διαμέσου των εκπροσώπων τους, όπως οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ή άλλοι κατάλληλοι δρώντες) όλους όσοι επιχειρούσαν να θίξουν τα συμφέροντά τους. Η πρόταση του καθηγητή Stone απορρίφθηκε το 1972 από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ με μία μόνο ψήφο διαφορά (4 κατά, 2 λευκά και 3 υπέρ).

       Νομικός ακροβατισμός ή μια νέα λογική; Ας δούμε την άποψη ενός εκ των δικαστών που μειοψήφησαν, του William Ο. Douglas: 
Τα άψυχα αντικείμενα είναι κάποιες φορές διάδικοι. Ενα πλοίο έχει νομική προσωπικότητα […] η επιχείρηση είναι «πρόσωπο» για τις ανάγκες των νομικών διαδικασιών. Το ίδιο πρέπει να ισχύει για κοιλάδες, αλπικά λιβάδια, ποτάμια, λίμνες, παραλίες, δάση, βάλτους. Η φωνή του άψυχου αντικειμένου δεν πρέπει να φιμώνεται, η φωνή όσων ωφελούνται από αυτά τα θαύματα της φύσης πρέπει να ακουστεί. Ίσως να μην κερδίσουν αλλά δεν είναι αυτό το παρόν ερώτημα. Το μόνο ερώτημα είναι ποιος έχει δικαίωμα να ακουστεί.

       Αυτοί οι οποίοι χρησιμοποιούν και απολαμβάνουν συγκεκριμένες φυσικές περιοχές προφανώς πρέπει να μπορούν να υπερασπιστούν νομικά αυτά τα φυσικά θαύματα ακόμη και αν μένουν 3.00μίλια μακριά τους. Για αυτόν τον λόγο τέτοια περιβαλλοντικά θέματα πρέπει να είναι αντικείμενο φροντίδας από το ίδιο το άψυχο αντικείμενο. Τότε θα υπάρχουν διαβεβαιώσεις ότι όλες οι μορφές ζωής τις οποίες  εκπροσωπεί αυτό το αντικείμενο θα μπορούν να παραστούν στο δικαστήριο – τόσο ο τρυποκάρυδος όσο το κογιότ και η αρκούδα, τα λέμινγκς και η πέστροφα του ποταμού. Αυτά τα άναρθρα μέλη της οικολογικής ομάδας δεν μπορούν να μιλήσουν. Αλλά οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι συχνά ζουν σε αυτό τον τόπο τόσο πολύ ώστε να ξέρουν τις αξίες του και τα θαύματα [που κρύβει] θα μπορέσουν να μιλήσουν για όλη την οικολογική κοινότητα…
     
      Αυτό είναι, όπως το βλέπω εγώ, το θέμα της δυνατότητας «να μετέχεις σε δίκη» στην παρούσα υπόθεση και διαφωνία.

      Οι Stone & Douglas έβλεπαν μπροστά από την εποχή τους. Τον Ιούνιο 2008 το Ισπανικό Κοινοβούλιο υιοθέτησε πρόταση νόμου για την αναγνώριση στους υπόλοιπους ανθρωπίδες (χιμπαντζήδες, μπονόνος, γορίλες και ουραγκοτάγκοι) των δικαιωμάτων στη ζωή, στην ελευθερία και στην αποφυγή βασανιστηρίων. Οι πόρτες των δικαστηρίων ανοίγουν ξανά για την υπόλοιπη φύση.

Ιωσήφ Μποτετζάγιας, 
Επίκουρος Καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής, Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη

(Πηγή: Βήμα Ιδεών)

7 Σεπτεμβρίου 2010