ΖΩΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ, Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ (του Γιάννη Ζήση)

the spirit - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

the spirit - Σόλων ΜΚΟΣτον «Δρόμο του Πνεύματος» αναφερόμαστε με όρους αρθρωτούς στη βιωματική εξέλιξη και προοπτική. Αναδεικνύεται μια βιωματική ροή που προσδιορίζεται και ορίζεται γλωσσικά σε ένα πεδίο συνειδητότητας προς το Πνεύμα θεωρώντας το Πνεύμα ως το υπερβατικό πεδίο αναφοράς. Όπως υποδηλώνει ο Ανρί Μπεργκσόν, το υπερβατικό πεδίο αναφοράς είναι ανάδρομα προσεγγίσιμο διαμέσου της ενόρασης και εκφράζεται δημιουργικά διαμέσου της διανόησης. Το προσεγγίζουμε μέσα από μια υπερβατολογική φαινομενολογική επίγνωση σημειωτικά.

        Θα πρέπει να πούμε ότι υπάρχουν δύο τουλάχιστον συστήματα άρθρωσης του βιωματικού λόγου:

        1.το ένα είναι σημειωτικό. Έχει χρησιμοποιηθεί περιορισμένα στην ιστορία.  Τη σημειωτική γραφή μπορούμε να την παρατηρήσουμε μαζί με τη συστημική με συνδυαστικό τρόπο στην ηθική του Σπινόζα, σε μια απόπειρα παρακολούθησης των στοιχείων του Ευκλείδη, ως φιλοσοφική ισομορφία με την άρθρωση του γεωμετρικού λόγου. Έχουν υπάρξει πιο έντονα σημειωτικές γραφές και είναι εκείνες που έχουν μια ρηξικέλευθη φραστική αυτοτέλεια ή προτάσεις-συλλογισμούς που όμως δεν ενοποιούνται κοσμοθεωρητικά ως γνωστικό σύστημα αλλά που έχουν μια υπαινικτική αλλά και εμφατική δυναμική και δηλωτικότητα.     

        2.το άλλο σύστημα είναι το καθιερωμένο, κεφαλαιοποιημένο δοκιμιακά συστημικά αναπτυξιακό.

Το αρχικό κείμενο και οι τρόποι προσέγγισής του
        Το αρχικό κείμενο πάνω στο οποίο αναπτύσσεται ένα δείγμα ανάλυσης –τόσο από τον συγγραφέα όσο και από την Ιωάννα Μουτσοπούλου- είχε αρχίσει να γράφεται το ’82 αν και υπήρχαν προγενέστερες γραφές σε μια όμοια συχνότητα, σε ένα ίδιο φάσμα λόγου, τρόπου και περιεχομένου. Είναι σημειωτικά αρθρωτό κείμενο με αρίθμηση παραγράφων χωρίς κεφαλαιοποιήσεις με μια έκταση πιο μεγάλη από 2,500 περίπου σελίδες.

       Η ανάλυση αυτή γίνεται ώστε να είναι προσβάσιμη η βιωματική μεθοδολογία του κειμένου όπως και για την ανάδειξη επίσης μιας συμπληρωματικής οπτικής γωνίας μεταξύ του συγγραφέα αλλά και κάθε πιθανού άλλου αναγνώστη αναδεικνύοντας έτσι τη διαφορετικότητα αλλά και την ομοιότητα του τρόπου και της προσέγγισης διασαφηνίζοντας τις σημειωτικές φράσεις και τις βιωματικές σημάνσεις, έτσι ώστε να μην φαίνονται μόνο ιδεολογικές ή εφεσιακές αλλά να προσλαμβάνονται και σαν συστημικά κοσμοθεωρητικές παρότι όπως είπαμε η συγγραφή του συγκεκριμένου κειμένου δεν έγινε με αυτό τον τρόπο. 

      Κρατάμε σαν αρχική θεμελιακή εισαγωγή στο όλο ζήτημα την παρατήρηση του Ανρί Μπεργκσόν -σχετικά με την έννοια της ενόρασης- κάνοντας λόγο για μια ανάδρομη διαδικασία του Πνεύματος προς το Πνεύμα [1], όπως και την παρατήρηση του Ωρομπίντο [2] για αυτή την αλματώδη προσέγγιση του λογισμού όπως αναπτύσσεται για παράδειγμα στις αρχαίες γραφές, στα αρχαία κείμενα των Ινδιών ή της Ανατολής.

       Σημειώνουμε αντίστοιχες προσεγγίσεις που έχουν γίνει σε νεώτερο επίπεδο -σημειωτικού αρθρωτού λόγου- και επίσης την αναγκαιότητα παράλληλα με την ενορατική ανάδρομη προσέγγιση προς το πνεύμα που όμως γίνεται σαφής διανοητικά δημιουργικά. Κρατάμε και την παρατήρηση του Έντμοντ Χούσερλ για την ευθεία και την ανώνυμη προσέγγιση στη βιωματική εγκυρότητα όπως ο ίδιος προσεγγίζει το θέμα στο βιβλίο του για τη «Φιλοσοφία ως μια Αυστηρή Επιστήμη». [3]

 

        Κλείνουμε την εισαγωγή μας με ένα απόσπασμα από το έργο του Χούσερλ το οποίο αναφέρεται στην αποστολή της Δύσης και του πνεύματος που θα αναγεννηθεί μέσα από τις «στάχτες της μεγάλης κούρασης» και στην αναγέννηση μιας νέας εσωτερικότητας της ζωής και μιας νέας πνευματικότητας που είναι «ο πρώτος οιωνός ενός σπουδαίου και απώτερου μέλλοντος της ανθρωπότητας επειδή μόνο το πνεύμα είναι αθάνατο». 

 «Ο μέγιστος κίνδυνος για την Ευρώπη είναι η κόπωση. Εάν αγωνισθούμε ενάντια σ’ αυτόν τον κίνδυνο των κινδύνων ως «καλοί Ευρωπαίοι», μ’ εκείνη την γενναιότητα που δεν δειλιάζει ακόμη και μπροστά σ΄ έναν ατελεύτητο αγώνα, τότε από την αφανιστική πυρκαγιά της απιστίας, από την κατακαίουσα φλόγα της απελπισίας για την αποστολή της (Δύσης) Εσπερίας ως προς την ανθρωπότητα, από την στάχτη της μεγάλης κόπωσης, θα αναστηθεί ο φοίνικας μιας νέας εσωτερικότητας της ζωής και μιας πνευματικότητας ως εχέγγυο ενός μεγάλου και μακρινού μέλλοντος για τον άνθρωπο: γιατί το πνεύμα και μόνο αυτό είναι αθάνατο» [4]

       Ο όρος πνεύμα έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά καταχρηστικά. Δεν θεωρούμε ότι πνευματικό είναι απλώς το εξωτικό, το απόκρυφο ή το θρησκευτικό. Αυτή την αποκλειστικότητα την θεωρούμε από μόνη της βέβηλη και αντιπνευματική. Είναι ένας ολοκληρωτισμός. Το πνευματικό μπορεί να δηλωθεί με ποικίλους τρόπους, δηλώνεται και στο πεδίο της πράξης. Εν πάσει περιπτώσει ο Δρόμος για το Πνεύμα είναι ένας Φασματικός Ακτινικός Δρόμος. Εξάλλου στην σειρά αυτή θα αναδείξουμε μια φασματικότητα προσέγγισης προς το Πνεύμα. Το ότι είναι φασματικός ο δρόμος σημαίνει ότι έχει μια πολυχρωμία και μια πολυτονικότητα. Κυρίως όμως αυτό που τον χαρακτηρίζει είναι η υπερβατικότητα της επίγνωσης, η ενορατική αμεσότητα, η αποκέντρωση της συνείδησης, η παραίτηση από κάθε ιδιοποίηση στην συνείδηση και στην ταυτοποίηση ή αποκέντρωση ακόμη και της ταυτότητας. Απλώς θέλουμε να αναδείξουμε έναν πλούτο, μια βιωματική πολλαπλότητα μέσα από την οποία μπορεί να ξετυλιχτεί και να περπατηθεί ένας τέτοιος Δρόμος, εκφράζοντας το θεμελιώδες αίτημα όπως διατυπώνεται ενδεικτικά από τον Έντμοντ Χούσερλ ή τον Ωρομπίντο σε σχέση με το «Αίνιγμα αυτού του Κόσμου».  

 


Αναφορές:
[1] Bergson Henry, 1962, Εισαγωγή στη φιλοσοφία, εκδόσεις ΔΙΦΡΟΣ, σελ. 60
«Προτιμώτερο δεν είναι τότε να ονοματίσωμε με άλλο όνομα μιά λειτουργία πού δεν είναι βέβαια εκείνο πού συνήθως ονομάζεται διάνοια; Εμείς λέμε πως είναι ενόρασι. Αντιπροσωπεύει την προσοχή πού δίνει το πνεύμα στον εαυτό του, ενώ προσηλώνεται στην ύλη, πούναι το αντικειμενικό του. Η συμπληρωματική αυτή προσοχή μπορεί να καλλιεργηθή μεθοδικά και να αναπτυχθή. Έτσι θα συσταθή μια επιστήμη του πνεύματος, μια πραγματική μεταφυσική, που θα ορίση το πνεύμα θετικά, αντί ν’ αρνείται απλώς, όσον αφορά αυτό, παν ό,τι γνωρίζομε για την ύλη. Έτσι εννοώντας την επιστήμη, αναθέτοντας στην ενόρασι τη γνώσι του πνεύματος, δεν αποσύρομε τίποτ’ από τη διάνοια, γιατί υποστηρίζομε πώς η μεταφυσική πού ήτανε έργο καθαράς διανοίας απέκλειε το χρόνο, πώς από τη στιγμήν εκείνη αρνιότανε τα πνεύμα, ή το ώριζε με αρνήσεις· την ολότελ’ αρνητική αυτή γνώσι του πνεύματος την αφήνομε πρόθυμα στη διάνοια, αν η διάνοια επιμένει να την κρατήσει· υποστηρίζομε απλώς πώς υπάρχει και κάποια άλλη»

[2] Sri Aurobindo, 1976, “Ισα Ουπανισάδ”, εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ, σελ γ΄ & δ΄
«Ο τρόπος της συγχρόνου συγγραφής, που δανειστήκαμε από τους Έλληνες, οι οποίοι ήσαν το πρώτο έθνος που αντικατέστησε την έμπνευση διά της διανοήσεως, μοιάζει με την πορεία ενός φιδιού πάνω σ’ έναν αγρό· βραδεία, ελικοειδής, περιστασιακή, καλύπτουσα τελείως κάθε εκατοστό του εδάφους. Η λογοτεχνική μέθοδος των αρχαίων μοιάζει με τα βήματα ενός Τιτάνος που διασκελίζει έναν ύφαλο μετά τον άλλο, πάνω από πλατειά και ανεξιχνίαστα ύδατα. Η σύγχρονη μέθοδος εκπαιδεύει τη διανόηση, η αρχαία φωτίζει την ψυχή. Στην τελευταία υπάρχει, επίσης, μια τέλεια λογική αλληλουχία, αλλά η λογική αυτή απαιτεί την κατανόησή μας και προσδοκά απ’ αυτήν να ακολουθήσει κάτι της ίδιας φωτίσεως που εδρεύει στην πλοκή της. Τόσο βαθειά χαρακτηριστική είναι η διαφορά αυτή ώστε ο Έλλην διευθετεί και την ποίησή του ακόμα διά του νόμου και ύφους της λογικής διανοήσεως· ο Ινδός τείνει να καθυποτάξει και τον πεζό λόγο ακόμη στο νόμο και το ύφος του φωτισμένου οράματος. 
Ο Σοφός της Ίσα είναι ένας εμπνευσμένος ποιητής που γράφει για το Θεό και τη ζωή σε ένα ύψος διαυγούς, αλλά αδρού και επικού μεγαλείου, υψηλού και μεγαλειώδους, χωρίς όμως την Ευρωπαϊκή τάση προς ευρύτητα και περιόδους, λακωνικά, βαρυσήμαντα, εντελώς αποφασιστικά, – κάθε λέξη εμπλουτισμένη με έννοια αφήνει πίσω της χιλιάδες αντιλάλους ιεροπρεπών ήχων. Οι όροι της μεθόδου συγγραφής πρέπει να ληφθούν με πλήρη εκτίμηση, όταν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τη σκέψη του»
[3] Husserl Edmund, 1988, “Η φιλοσοφία ως μια αυστηρή επιστήμη”, εκδόσεις ΡΟΕΣ
[4] Husserl Edmund, 1991, “Η κρίση του ευρωπαίου ανθρώπου και η φιλοσοφία,” εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ, σελ. 63

Διαβάστε επίσης: Ο Δρόμος του Πνεύματος Ι

Γιάννης Ζήσης, Συγγραφέας
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ Σόλων
ioanzisis@solon.org.gr 

3 Σεπτεμβρίου 2010