|
|
Στην Παλαιά Διαθήκη στην αρχή της Γένεσης συναντάμε το γνωστό εδάφιο που μόλις ο Θεός έχει δημιουργήσει τον άνθρωπο και του δίνει την ευλογία του λέγοντας: «Να αυξάνεσθε και να πολλαπλασιαζόσαστε, να γεμίσετε την γη και να την κατακτήσετε εξ ολοκλήρου, να εξουσιάζετε τα πουλιά του ουρανού και όλα τα ζώα και όλη την γη και όλα τα ερπετά που σέρνονται στην γη. Και είπε ο Θεός: να, σας έδωσα κάθε φυτό που έχει σπόρο για σπορά και βρίσκεται επάνω στην γη και κάθε δέντρο που έχει καρπούς με σπόρους να είναι η τροφή σας» (1).|
Οι τρεις αυτές θρησκείες σίγουρα έπαιξαν τον καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση αυτού που σήμερα είναι ο Δυτικός Πολιτισμός και αξιώνουν μέσω των ισχυρών επιδόσεων (οικονομικών, πολιτικο-στρατιωτικών και πολιτισμικών) που είχαν (μέχρι πρότινος τουλάχιστον) οι χριστιανικές, ΗΠΑ και οι μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες, να ρυθμίσουν και τις τύχες του συνόλου της ανθρωπότητας και των δύο ημισφαιρίων. 1. Ποια θέση μπορούμε να πάρουμε ως προς την απόλυτη θεοπνευστία των Γραφών, επομένως και του παραπάνω εδαφίου, αν λάβουμε υπ’ όψη ότι θεοπνευστία σημαίνει ότι ο Θεός ο ίδιος μίλησε μέσω κάποιων ανθρώπων, με συνέπεια όλα χωρίς καμία εξαίρεση να είναι αληθινά; Η διεκδίκηση της πλήρους και απόλυτης ορθότητας εκ μέρους των εκκλησιών δημιούργησε προφανείς παραλογισμούς, όπως το σύμπαν να θεωρείται ότι έχει δημιουργηθεί μέσα σε έξη ημέρες, η Γη να θεωρείται ηλικίας 6000 ετών πάνω – κάτω, αντί κάποιων (4,5 πάνω – κάτω) δισεκατομμυρίων, να θεωρείται το κέντρο του σύμπαντος γύρω από την οποία περιστρέφεται ο ήλιος, ενώ είναι ένας μικρός πλανήτης ενός μικρού ηλιακού συστήματος κοκ. Ακόμα, και αυτό είναι ίσως πιο χτυπητό, το σύμπαν δεν υπήρξε ποτέ ένας μηχανισμός που τέθηκε εφ’ άπαξ σε κίνηση και εξακολουθεί έκτοτε να κινείται μέχρι σήμερα. Και αυτή την στιγμή που μιλάμε, κόσμοι εξακολουθούν να δημιουργούνται και να καταστρέφονται μέσα στο μεγαλύτερο σύμπαν. Είναι ανέφικτο λοιπόν να θεωρήσει κανείς ως απόλυτα ορθό ακόμα και το τελευταίο κόμμα των γραφών. Επίσης, μια ερμηνεία που θα μπορούσε να «συμφιλιώσει» το γράμμα της Γραφής με τις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις (σε ένα βαθμό τουλάχιστον), θα μπορούσε να προκύψει μέσω «δανείων» από άλλες θρησκείες, αν και είναι άκρως απίθανο να γίνει κάτι τέτοιο ανεκτό από έναν δογματικό πιστό. Για παράδειγμα, στην Ινδουιστική θεολογία η «ημέρα του Βράχμα», δηλαδή του τρίτου προσώπου της θρησκείας αυτής, του Θεού – Δημιουργού, δεν έχει ακριβώς την διάρκεια του δικού μας εικοσιτετραώρου. Ένα ημερόνυχτο του Βράχμα ισοδυναμεί με 8,64 δισεκατομμύρια (!!) δικά μας χρόνια (3). Μήπως στο σημείο αυτό θα μπορούσε να βρεθεί μια λογική εξήγηση της «Εξαημέρου» δημιουργίας; 2. Είναι απορίας άξιο, πως η δογματική αυτή προσέγγιση των γραφών υποχώρησε εύκολα στα σημεία που συγκρούστηκε με απλές καθεστηκυίες αντιλήψεις και παραδόσεις της ανθρωπότητας, ιδίως δε όσων άπτονται οικονομικής δραστηριότητας και αρεσκειών. 3. θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η ευχή αυτή του Θεού είναι μια κάλυψη, ένα ηθικό επιστέγασμα της βασικής ανάγκης του ανθρώπου να επιβιώσει απέναντι στους μεγάλους ανταγωνιστές του. Επί χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος βρέθηκε σε μειονεκτική θέση στη γη. Οι μεγάλοι θηρευτές και τα στοιχεία της φύσης, οι δυσχέρειες στην σταθερή εξεύρεση τροφής, δημιούργησαν αυτό που θεωρείτο, και εν πολλοίς ήταν, μια αφιλόξενη γη για τον άνθρωπο επί πολύ χρόνο. Αλλά την εποχή που λέγονται και γράφονται αυτά τα κείμενα ο άνθρωπος βρίσκεται ήδη σε κάποια ικανοποιητική ισορροπία με το σύνολο του περιβάλλοντός του. Μπορούμε να πούμε ότι έχει ήδη επιβιώσει και έχει αντιστρέψει τα δεδομένα. Δεν είναι σε γενικές γραμμές διωκόμενος και κρυπτόμενος και επιβιώνοντας οριακά, φτάνοντας στο χείλος της καταστροφής, αλλά έχει μάθει την γεωργία και την κτηνοτροφία, έχει εγκατασταθεί σταθερά σε οργανωμένους οικισμούς και ακόμη μεγάλες πόλεις, προχωράνε διάφορα είδη θεσμίσεων: το κράτος και οι συνοδευτικοί του θεσμοί, η οργάνωση, η διοίκηση, ο νόμος σε κάποιο βαθμό, το εμπόριο, τα ιερατεία κοκ. Επομένως, και υπό αυτή την εκδοχή, θα μπορούσε να γίνει μια αρχική εκτίμηση ότι αυτή η αποτύπωση που γίνεται είναι ένας αναχρονισμός και ότι τίθεται περισσότερο σαν ανάμνηση αυτού που κάποτε ήταν ευχή και επιδίωξη του ανθρωπίνου είδους πάνω στην γη, παρά σαν ενεστώσα ανάγκη την εποχή που γράφονται αυτά. Παρεμπιπτόντως, δείχνει και έναν εσφαλμένο μιμητισμό μας προς τα ζώα. Εν πάση περιπτώσει δεν φαίνεται ότι θα μπορούσαμε να το πάρουμε ως δεδομένο τουλάχιστον ότι η υπόδειξη αυτή του «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γη» σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι εξουσιαστής και δυνάστης πάνω στα υπόλοιπα είδη. Όταν αρχίζει η συμβίωση του ανθρώπου με το ζωικό και το φυτικό βασίλειο, ο τόπος της συνάντησης είναι η Εδέμ. Στην Εδέμ ο άνθρωπος ζει σε μια διαφορετική περιωπή. Φαίνεται ότι είναι στον κολοφώνα του και στην κορυφή της αλυσίδας που δημιουργήθηκε. Δίνει τα ονόματα στα ζώα και είναι ο επικεφαλής, αλλά μέσα στην Εδέμ δεν υπάρχει φόνος. Δεν υπάρχει ούτε ο φόνος του ανθρώπου από τον άνθρωπο που πρωτοεμφανίζεται έξω από την Εδέμ με το περιστατικό του Κάιν που σκοτώνει τον αδελφό του Άβελ, αλλά ούτε το στοιχείο του φόνου απέναντι στα ζώα εμφανίζεται. Ο άνθρωπος ζει την εδεμικότητά του που είναι αυτό που θα έλεγε κανείς ότι μεταφέρουμε σαν συλλογική υποσυνείδητη μνήμη όλοι μας, δηλαδή μια κατάσταση ξεγνοιασιάς όπου η επιβίωση είναι εξασφαλισμένη και η καθημερινότητα, ελεύθερη από σκοτούρες και συγκρούσεις, κυλάει μέσα σε μια γλυκιά ραστώνη. Δεν χρειάζεται εργασία από τον άνθρωπο, δεν μεσολαβεί καν η δική του προσπάθεια για την συντήρηση αυτού του κήπου γιατί υπάρχει μια πηγή η οποία αρδεύει όλο τον κήπο αυτόματα (4). Σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος, όντας σε μια κατάσταση αβλάβειας, βρίσκεται σε μια διαφορετική περιωπή, όπου μπορεί να είναι στην κορυφή μιας πυραμίδας, αλλά δεν έχει ανάγκη και δεν χρειάζεται να εκμεταλλευτεί αυτή την θέση του με έναν τρόπο βάναυσο και φονικό. Δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι η έξοδος από την Εδέμ σημειώνει την απαρχή του φόνου. Αυτή η νοοτροπία του «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε», επειδή η Παλαιά Διαθήκη έλαβε θέση ίσου κύρους με την Καινή Διαθήκη, εξακολούθησε να δεσπόζει ανενόχλητα και δημιούργησε έναν ισχυρό μηχανισμό από δικαιολογίες και άλλοθι στη συνείδηση της ανθρωπότητας, η οποία, την φυσική της τάση για απόκτηση δύναμης και εξουσίας και για κατάχρηση που η επιθυμία της δύναμης υποχρεωτικά φέρνει, την θεώρησε απόλυτα δικαιολογημένη ως προς μια μεγάλη γκάμα της δημιουργίας, δηλαδή των βασιλείων της φύσης που είναι κάτω από τον άνθρωπο και σε πολλές περιπτώσεις δικαιολογημένη ακόμη και όταν γίνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Εννοώ ότι ως ανθρώπινο είδος δεν χρειαζόμασταν καν την θεία υπόδειξη για να σαρώσουμε τον πλανήτη, αλλά έχει άλλη «χάρη» οι ενορμήσεις σου να έχουν και την επιδοκιμασία του Θεού. Η ισχύς του «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε» δεν επηρέασε μόνο στην εποχή που η θρησκεία μεσουρανούσε απόλυτα σαν ζωτικός και κυρίαρχος θεσμός στην ανθρώπινη ζωή, αλλά επηρέασε και σαν δευτερογενές κύμα μια σειρά από άλλους ανθρώπινους τομείς δραστηριότητας όπως είναι η επιστήμη και η πολιτική, οι οποίες αντλήσανε από τον χώρο της θρησκείας, αφομοιώσανε τα διδάγματά της, τα κάνανε δικά τους, μαζί με το συγκεκριμένο ηθικό κύρος που αυτός ο μηχανισμός εξασφάλιζε στην δικαιολόγηση και τώρα τα λειτουργούν αυτονομημένα, χωρίς να χρειάζονται φυσικά και χωρίς να ενδιαφέρει καθόλου η συγκεκριμένη δικαιολογητική που προσέφερε η θρησκεία. Έχει ξεχαστεί βέβαια τελείως από τους δογματικούς πιστούς ο νέος νόμος που εισήχθη στην Καινή Διαθήκη από τον Χριστό με την δήλωση για τον υπηρετούντα και τον υπηρετούμενο. Τσακωνόντουσαν οι μαθητές για το ποιος είναι πιο μεγάλος. «Ο Ιησούς τους είπε: οι βασιλιάδες των εθνών τα καταδυναστεύουν και οι εξουσιαστές καλούνται ευεργέτες. Εσείς όμως να μην είσαστε έτσι αλλά ο μεγαλύτερος από εσάς να είναι σαν ο κατώτερος και ο επί κεφαλής σαν ο υπηρετών. Γιατί ποιος είναι μεγαλύτερος, αυτός που κάθεται στο τραπέζι ή αυτός που τον υπηρετεί; Όχι αυτός που κάθεται στο τραπέζι; Να όμως που εγώ στέκομαι ανάμεσά σας σαν ο υπηρετών» (5). Θυμηθείτε το: αυτή την αρχή θα την χρειαστούμε απελπισμένα ως ανθρωπότητα στο μέλλον, καθώς ισχυρά κράτη θα ενισχύονται όλο και περισσότερο με «το σπαθί τους» σύμφωνα δηλαδή με τους στρεβλούς κανόνες που έχουμε θεσπίσει εδώ και αιώνες για την “καπατσοσύνη» αλλά ακόμα και για την εξυπνάδα, την εργατικότητα, την συστηματικότητα, και το αποτέλεσμα εξουσιαστικότητας που τους αναγνωρίζουμε ως φυσιολογικό και δίκαιο. Η γνώμη μου είναι ότι αν συνδυάσουμε το κείμενο της Π. Διαθήκης όπου ο άνθρωπος τίθεται επί κεφαλής όλων των δημιουργημάτων με εκείνο της Καινής Διαθήκης όπου ο επί κεφαλής παροτρύνεται να γίνει ο υπηρετών, τότε το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η υπηρεσία πρέπει να αφορά κάθε πλάσμα και όχι μόνο τον άνθρωπο. Η σκέψη αυτή πρέπει να οδηγήσει σε ένα ανανεωμένο πνεύμα καλής θέλησης προς όλα και όχι απαραίτητα σε ακρότητες που μαρτυρούν την απουσία μιας αίσθησης αναλογίας. Προφανώς δεν πρέπει να γίνεται γιατί ελέχθη ότι ο υπηρετών είναι μεγαλύτερος, γιατί αυτό θα δημιουργούσε υστεροβουλία στην απόφαση μας και θα κατέστρεφε την αυτονομία και την σημαντικότητα της θέσης αυτής. Δεν μπορεί φαντάζομαι επίσης να γίνει γιατί ελέχθη από κάποια αυθεντία και άρα πρέπει να συμμορφωθούμε. Αυτή η συμπεριφορά ανήκει στο παρελθόν, σε προηγούμενες εκατονταετίες, και δημιούργησε τις τόσο διαδεδομένες υποκρισίες και απωθήσεις που εν πολλοίς δικαίωναν τον Φρόιντ, όταν έλεγε ότι η θρησκεία είναι προϊόν των απωθήσεων των ενστίκτων. Όμως, πιστεύω, δεν θα ήταν απαραίτητο να είναι έτσι τα πράγματα. Γιατί λοιπόν είναι καλό ή ωφέλιμο ή αναγκαίο να υπηρετούμε και με ποιο τρόπο ερχόμαστε σε σημείο τέτοιο ώστε μπορούμε να υπηρετούμε; Η αντίληψή μου είναι ότι η προσφορά είναι εγγενής και αυθόρμητη στο ανθρώπινο ον, κάτι αναλλοίωτα συνδεδεμένο με την φύση του. Όπως τρεφόμαστε, μεγαλώνουμε, συμβιώνουμε, μαθαίνουμε να μιλάμε και να σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε, δρούμε, έτσι σε κάποιο στάδιο της ψυχολογικής μας ανέλιξης, που είναι φυσιολογικός προορισμός όλων, παρορμούμαστε και μαθαίνουμε να υπηρετούμε. Με τα ζώα μοιραζόμαστε ένα ένστικτο αλληλεγγύης. Σαν ανθρώπινο είδος, μοιραζόμαστε κάτι πιο προχωρημένο, ένα ένστικτο ολότητας και συνακόλουθα ένα ένστικτο ολοκλήρωσης. Στα ζώα (χωρίς να σημαίνει ότι δεν εκδηλώνουμε συχνά και εμείς τέτοια χαρακτηριστικά), το ίδιο αυτό ένστικτο μετατρέπεται σε ένστικτο της αγέλης, σε μια διαδικασία καθόδου μιας βασικής ιδέας και αλλαγής της εικόνας της ανάλογα με τους φορείς ενστερνισμού και εκδήλωσής της. Στα ζώα, και δια του ενστίκτου της αγέλης, εκδηλώνεται ως κίνητρο και έπαθλο ταυτόχρονα η ασφάλεια. Στην ανθρωπότητα, με το ένστικτο της ολότητας, εκδηλώνεται ως κίνητρο και στόχος η Ελευθερία. Πρόκειται για μια διαδικασία ωρίμανσης, όπου τα σημεία αναφοράς δεν είναι αυστηρά χαρακτηριστικά της ατομικότητάς μας, προσόντα, δεξιότητες, εφόδια που οδηγούν στην αναγνώριση και την επιτυχία, ή σε πιο ευτυχισμένη ζωή, αλλά μια τελείως νέα οπτική γωνία, αυτό που ο Ρομπέρτο Ασσατζιόλι αποκαλούσε (7) διαστολή ή επέκταση της συνείδησης ή, αλλιώς, αυτοπραγμάτωση. Ο Ασσατζιόλι αναφέρει δύο είδη -ή στάδια, θα μπορούσαμε να πούμε- καθ’ οδό προς την αυτοπραγμάτωση: Είναι επομένως ένας συνδυασμός μιας τάσης θελήσεως, γνώσεως και αγάπης. Αν αληθεύει κάτι τέτοιο, αν δηλαδή μια σημαντική διάσταση της υπηρεσίας είναι η επιβεβαίωση της ύπαρξης μιας μεγαλύτερης ολότητας από αυτή που είναι διαθέσιμη και η πραγματοποίηση της συμμετοχής μας μέσα σε αυτή την ολότητα με έναν τρόπο διαχυτικό και παρουσιαστικό και όχι σαν μικρό τμήμα αυτής της ολότητας, (γιατί εάν είμαστε τμήμα εκπίπτουμε πάλι στην αρχική διαίρεση του μικρού, του όλο πιο μικρού ακολουθώντας τον δρόμο της απο-σύνθεσης), αλλά σαν αναγνώριση του όλου και ταύτισης μας με αυτό το όλο, τότε το ζήτημα είναι κάθε φορά ποιο είναι αυτό το μεγαλύτερο όλο για το οποίο μπορούμε να μιλάμε και το οποίο μπορεί να γίνει το σημείο αναφοράς της υπηρεσίας και της θελήσεώς μας. Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις, θέλω να τονίσω ότι, κατά την άποψή μου, η ορμή αυτή για κυριαρχία στη γη, με όλα όσα περιλαμβάνονται σ’ αυτή, που συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη, δεν είναι ούτε αποκλειστικά θρησκευτικής και ούτε αποκλειστικά Εβραϊκής έμπνευσης. Ας δούμε ένα γνωστό απόσπασμα από την «Αντιγόνη» του αρχαίου Έλληνα τραγικού ποιητή Σοφοκλή, σε μετάφραση Κ. Χρηστομάνου (8): Στροφή Α’.ΧΟΡ. Πολλά είναι τα θαμμαστά,Μα τίποτα πειό θαμμαστό δεν είναι απ’ τον άνθρωπο·αυτός και πέρα απ’ την ασπριδερή τη θάλασσαμε του νοτιά την μάνητα προβαίνει,περνώντας κύματα που γύρω του σαλεύουνκαι την πειό μεγαλήτερη απ’ τους θεούς, τη γη,πού είν’ αχάλαστη, και ποτέ δεν αποκάνει,την τρυγάει από χρόνο σε χρόνο,σκαλεύοντάς την μ’ άροτρα που τα γυρίζουν άλογα.Αντιστροφή Α’.Και το συνάφι των ελαφρόμυαλων πουλιώνκυκλόνοντας τα πιάνει κι’ άγρια θεριά κοπάδια,και την πλάσι όλη απ’ της θάλασσας τα βάθημε τα κλωστένια δίχτυα,ο τετραπέρατος!και μηχανεύεται πολλά για να καταπονέση τ’ ανήμερα θερίαπού περπατούνε στα βουνά,και το μαλλιαροχαίτη ίππο τον ημέρεψεμε του ζυγού τ’ αγκάλιασμα,και του βουνού τον ταύρο τον ακούραστο. Η διαφορά έγκειται στο ότι στην Παλαιά Διαθήκη, που ασπάστηκε πλήρως ο Χριστιανισμός, η τάση για κυριαρχία είναι δοσμένη άνωθεν, έχει την θεϊκή έγκριση και όχι μόνο: από την διατύπωση μπορεί να θεωρηθεί εντολή απ’ ευθείας από τον Θεό. Κατά συνέπεια ο εξουσιαστής άνθρωπος μπορεί να απεκδυθεί κάθε ευθύνης, αφού οι πράξεις του είναι κομμάτι της θείας πρόθεσης. Ακόμα και αν σε κάποιο σημείο σημειώνονται πανθομολογούμενες υπερβολές ή καταχρήσεις, το λάθος αφορά μόνο το σκέλος της κατάχρησης και όχι την γενική τάση, την αρχική και συνολική παρόρμηση. Όταν έχει μεσολαβήσει η νομιζόμενη θεϊκή επιδοκιμασία και εντολή, το έργο της ανασκευής είναι ακόμα πιο δύσκολο, ειδικά αν δεν πρόκειται να αποικοδομηθεί ολόκληρη η περί Θεού αντίληψη. Συμπληρωματικά, στην Ελληνική παράδοση βλέπουμε μια αντίστοιχη κίνηση από κάτω, σαν μια εγγενή ορμή του ανθρώπινου είδους για εξερεύνηση και κατάκτηση, που, αν και χωρίς την θεϊκή σφραγίδα, δίνει παρόμοια αποτελέσματα. Ο άνθρωπος έχει ζέψει, στο ζυγό τρόπον τινά, την «μεγαλύτερη απ’ τους θεούς, την Γη», αναγκάζοντάς την με την εργασία του να του δίνει τους ετήσιους καρπούς της, έχει κυριαρχήσει σε όλα τα πουλιά και τα ζώα ξηράς και θάλασσας, αντιστέκεται στα στοιχεία της φύσης κοκ. Τώρα –αλλά όχι αργότερα- είναι η ώρα που μπορούμε να αναθεωρήσουμε πεποιθήσεις και πρακτικές που δεν μας αξίζουν ως είδος και απειλούν με καταστροφή. Μέσα στην ώρα του ορυμαγδού και της κρίσης που θα ακολουθήσει εντονότερη, πρέπει να βρούμε χρόνο να στοχαστούμε βαθειά και να οραματιστούμε. Γιατί όπου δεν υπάρχει όραμα επομένως και νόημα και σκοπός στη ζωή, «ο λαός απόλλυται». |
|
Σημειώσεις-Αναφορές
Ιωάννης Παρασκευουλάκος, Δικηγόρος 9 Αυγούστου 2010 |
