|
Τα υπόλοιπα δικαιώματα των πολιτών (της ελευθερίας του λόγου, της εξασφάλισης εργασίας, του ακαδημαϊκού ασύλου, της απεργίας, των… καταλήψεων), δεν είναι αποφάσεις του συνόλου των πολιτών και συνεπώς δεν αποτελούν εξουσία των πολιτών. Στην ουσία τα δικαιώματα αυτά αποτελούν ευνοϊκές εκχωρήσεις της εξουσίας των ολίγων προς τους πολίτες· αποτελούν αποφάσεις των ολίγων, που στην καλλίτερη περίπτωση είναι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι τους.
Πως όμως μπορεί να αυξηθεί η εξουσία των πολιτών σε ένα σημερινό πολίτευμα αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας;
Πως μπορεί οι ίδιοι οι πολίτες να ασκούν ένα ποσοστό της εξουσίας που σήμερα ασκείται από αντιπροσώπους;
Είναι προφανές ότι για να αυξηθεί η εξουσία που ασκούν άμεσα οι πολίτες, πρέπει να αλλάξουν οι θεσμοί και οι πρακτικές που αποτελούν το όχημα λεηλασίας της «αμεταβίβαστης εξουσίας τους». Οι πιο σημαντικές από αυτές τις πρακτικές και θεσμούς είναι :
· Η λήψη όλων των αποφάσεων από αντιπροσώπους και η κατάργηση στην πράξη του θεσμού των δημοψηφισμάτων, παρότι αυτός προβλέπεται από το Σύνταγμα.
· Η ανάδειξη των αρχόντων αποκλειστικά με τον θεσμό της εκλογής, σε όλα τα επίπεδα άσκησης εξουσίας.
Ο θεσμός των δημοψηφισμάτων
Η λήψη όλων των αποφάσεων από αντιπροσώπους και η αποξένωση των πολιτών από τη λήψη κάθε απόφασης, συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων αποφάσεων, αποτελεί παράβαση φυσικού νόμου γιατί η εξουσία των ανθρώπων είναι αμεταβίβαστο δώρο της Φύσεως, του Θεού. Αποτελεί ακόμη μια πράξη παράλογη, γιατί οι αποφάσεις των ολίγων δεν μπορεί να συγκρούονται με τα συμφέροντα τους που προφανώς δεν συμπίπτουν, τουλάχιστον πάντα, με τα συμφέροντα των πολλών. Αυτή η φυσική νομοτέλεια αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο για την πραγματοποίηση ορθολογικών και δίκαιων μεταρρυθμίσεων με αποφάσεις των ολίγων. Οι φυσικοί νόμοι υπερισχύουν των δεσμεύσεων και των καλών προθέσεων των αντιπροσώπων.
Πέραν αυτού οι αποφάσεις με δημοψηφίσματα, ανεξάρτητα του ορθολογισμού τους, είναι αποφάσεις με μεγάλη αίσθηση του δικαίου και ευρεία αποδοχή αφού εκφράζουν τη βούληση των πολλών.
Δημιουργείται συνεπώς το εξής ερώτημα: Οι λίγες και μεγάλες αποφάσεις[1] δεν είναι ορθολογικότερο, ηθικότερο και αποτελεσματικότερο να λαμβάνονται από τους ιδίους του πολίτες ;
Δεν είναι αναγκαίο αλλά και σκόπιμο, οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις να γίνονται με δημοψηφίσματα ώστε να μπορούν να πραγματοποιηθούν και να στεριώσουν;
Η ανάδειξη των αρχόντων
Η ανάδειξη των πολιτών στο σημαντικό και τιμητικό αξίωμα του αντιπρόσωπου/άρχοντα μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: Με εκλογή ή με κλήρωση (τυχαία επιλογή). Είναι προφανές ακόμη ότι μπορεί να γίνει και με ένα μικτό τρόπο που θα περιλαμβάνει δημοκρατική διαδικασία προεπιλογής των αρίστων και στη συνέχεια τελική επιλογή με κλήρωση.
Στην καθεστηκυία όμως αντίληψη και πρακτική η ανάδειξη αρχόντων πρέπει αποκλειστικά να γίνεται με εκλογή. Η κλήρωση, αν και ήταν ο βασικότερος θεσμός της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας, σήμερα θεωρείται μια επιλογή χωρίς στόχους και προοπτικές· θεωρείται μια πράξη τυφλή.
Στη σύγχρονη όμως Φυσική η τυχαιότητα δεν θεωρείται τυφλή διαδικασία· «θεωρείται μία μη ντετερμινιστική διαδικασία, συνώνυμη του αυθόρμητου, της καινοτομίας και της δημιουργικότητας»[2]. Θεωρείται μια πράξη που δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί δεν υπακούει στη λογική του κλασικού ντετερμινισμού αλλά στη λογική του πολλαπλού και σύνθετου ντετερμινισμού, που συνηθίζεται να ονομάζεται Θεωρία του Χάους.
Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εκλογής και της κλήρωσης είναι μάλλον ευνόητα. Με την εκλογή διασφαλίζεται στη θεωρία, αλλά όχι και στην πράξη, η βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών συστημάτων.
Με την κλήρωση διασφαλίζεται, όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στην πράξη, η ισχύς των αρχών της ισοκρατίας, της ισονομίας και της παροχής ίσων ευκαιριών σε όλους τους πολίτες· διασφαλίζεται η βελτιστοποίηση της ηθικής των πολιτικών συστημάτων.
Τι κρίση όμως διέρχονται οι σημερινές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες; Ηθική ή χαμηλής αποτελεσματικότητας ;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι απολύτως αναγκαία για τον καθορισμό των αλλαγών που πρέπει να γίνουν στους προαναφερθέντες δύο θεσμούς
Η επανεξέταση του εύρους χρήσης των θεσμών εκλογής και κλήρωσης
Από την προηγούμενη σύντομη ανάλυση, εύκολα προκύπτουν συμπεράσματα για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των τριών τρόπων ανάδειξης των αρχόντων και την επίδραση των τρόπων αυτών σε φαινόμενα μετάπτωσης των σημερινών δημοκρατιών σε πολιτεύματα, που το μόνο κοινό στοιχείο που έχουν με την αρχαιοελληνική, με την αυθεντική, δημοκρατία είναι το όνομα.
Ο συσχετισμός πλεονεκτημάτων/ μειονεκτημάτων εκλογής και κλήρωσης, δεν παρέμεινε ο ίδιος με το πέρασμα του χρόνου· άλλαξε με την αλλαγή των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, καθώς και των τεχνολογικών δυνατοτήτων ενημέρωσης και αμφιενεργής επικοινωνίας.
Έτσι, κρίνεται σκόπιμη και αναγκαία η επανεξέταση του εύρους χρήσεως των υπόψη θεσμών με βάση τα δεδομένα του 21ου αιώνα.
Μεταξύ των άλλων στοιχείων, που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας σε αυτή την επανεξέταση, είναι και τα ακόλουθα γεγονότα που σχετίζονται ισχυρά με τη μακρόχρονη και αποκλειστική χρήση του θεσμού της εκλογής:
(1) Η εκλογή σήμερα δεν αποτελεί «συνειδητή επιλογή» πολιτών, αλλά έχει εκφυλισθεί σε μια ισχυρά χειραγωγημένη επιλογή των πολιτών· μια επιλογή διαμορφωμένη από τους μηχανισμούς της θεσμικής και της πάρα-θεσμικής εξουσίας, από αυτούς που αποφασίζουν τους κανόνες και τις πρακτικές της εκλογικής διαδικασίας.
(2) Οι περισσότεροι από τους βουλευτές και από τους αξιωματούχους της εξουσίας σήμερα είναι: είτε μέλη οικογενειών με μεγάλη πολιτική ή οικονομική δύναμη, είτε εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των σπουδαστών, των εργαζομένων, και των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Βασικό όχημα δημιουργίας αυτού του φαινομένου είναι ο θεσμός της εκλογής.
(3) Η αποκλειστική χρήση του θεσμού της εκλογής, έχει ντε φάκτο οδηγήσει στην μετάλλαξη του σε ένα τυπικά δημοκρατικό αλλά ουσιαστικά ολιγαρχικό θεσμό· σε ένα μηχανισμό για πάγια και κληρονομική εξουσία των μελών του κατεστημένου, όπως ίσχυε στο θεσμό της κληρονομικής εξουσίας. Παραδείγματα δε λέμε.
Η παντελής έλλειψη αποφάσεων με δημοψηφίσματα και η αποκλειστική χρήση της εκλογής για την ανάδειξη των αρχόντων, είχαν ένα ακόμη σοβαρό αποτέλεσμα· την υποβάθμιση της πολιτικής και την ανάδειξη της επικοινωνιακής πολιτικής σαν κορυφαία αξία. Σήμερα πολιτικοί και πολίτες ξεκάθαρα υποστηρίζουν ότι δεν έχει αξία ΤΙ λέμε αλλά ΠΩΣ το λέμε· ότι δεν έχει αξία η πολιτική αλλά η επικοινωνιακή πολιτική. Αυτή την αλήθεια οι πολίτες τη βιώνουν καθημερινά.
Τα παραπάνω μειονεκτήματα της εκλογής, έχουν εντοπισθεί, εδώ και πολλά χρόνια, από πολλούς στοχαστές – Αριστοτέλη, Μοντεσκιέ, Ρουσσώ, Καστοριάδη – οι οποίοι θεωρούν την εκλογή ένα ολιγαρχικό θεσμό, ενώ την κλήρωση, τη θεωρούν ένα γνήσιο δημοκρατικό θεσμό.
Η διεύρυνση της Δημοκρατίας
Η διεύρυνση συνεπώς της δημοκρατίας δεν είναι ένα ρητορικό και δημαγωγικό σύνθημα που μπορεί να το ερμηνεύει ο κάθε πολιτικός ή πολίτης με τον δικό του τρόπο, αλλά είναι μια σαφής πρόταση για τις έξης δύο θεσμικές μεταρρυθμίσεις:
(1) Τη λήψη των μεγάλων και λίγων αποφάσεων με ψηφιακά δημοψηφίσματα.
(2) Την ανάδειξη αρχόντων όχι αποκλειστικά με το θεσμό της εκλογής, αλλά και με το θεσμό της εκλογής των αρίστων/κλήρωσης, ή και σε κάποιες περιπτώσεις μόνο με το θεσμό της κλήρωση.
Με τις μεταρρυθμίσεις αυτές βάσιμα αναμένεται, ότι οι σημερινές δημοκρατίες θα ξαναγίνουν τα πολιτεύματα της εξουσίας των πολιτών, και ότι η σημερινή τυπικά δημοκρατική αλλά ουσιαστικά ολιγαρχική νοοτροπία, θα μετασχηματισθεί με το χρόνο, σε μια γνήσια δημοκρατική νοοτροπία.
Είναι ακόμη ευνόητο ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές πρέπει να γίνουν με σταδιακά και προσεκτικά βήματα, αρχίζοντας από τη βάση προς την κορυφή· αρχίζοντας από το «πολίτευμα» των μαθητικών κοινωνιών και φτάνοντας στο πολίτευμα της χώρας, χωρίς να παραλείψουμε τη διεύρυνση στα ενδιάμεσα επίπεδα εξουσίας· στα επίπεδα, των συνδικαλιστικών ενώσεων, των συνεταιρισμών, των ασφαλιστικών φορέων, των δήμων, των νομαρχιών.
Η ψηφιοποίηση της Δημοκρατίας
Η εφαρμογή των παραπάνω μεταρρυθμίσεων με συμβατικούς τρόπους αμφιενεργής ενημέρωσης και πραγματοποίησης δημοψηφισμάτων, είχε μέχρι χθες τεράστια λειτουργικά και οικονομικά προβλήματα.
Σήμερα όμως τα προβλήματα αυτά μπορούν να ελαχιστοποιηθούν με τη βοήθεια της νέας ψηφιακής τεχνολογίας των αμφιενεργών δικτύων, της τεχνολογίας του Ιντερνέτ.
Ψηφιοποίηση συνεπώς για μας σημαίνει λειτουργία των διευρυμένων δημοκρατικών θεσμών με μέσα της ψηφιακής τεχνολογίας τα οποία :
· Είναι- σήμερα και περισσότερο αύριο – προσιτά σε πολίτες : πλούσιους και φτωχούς, στοιχειώδους και ανώτατης εκπαίδευσης, σε πολίτες που ζουν στην πόλη, το χωριό ή σε μια αγροικία.
· Διασφαλίζουν αλληλοενημέρωση, διαβούλευση και δημοψηφίσματα των πολιτών από το σπίτι ή το χώρο εργασίας.
· Καταργούν τη χειραγώγηση του μπαλκονιού και το ρόλο των συγκεντρωσιαρχών και των αφισοκολλητών.
Η διεύρυνση και ψηφιοποίηση των θεσμών στις σπουδαστικές κοινότητες.
Είναι φανερό ότι οι μαθητικές και φοιτητικές κοινωνίες αποτελούν, πρέπει πρωτίστως να αποτελούν, τα φυτώρια παραγωγής ανθρώπων με πραγματική δημοκρατική κουλτούρα· τα φυτώρια παραγωγής πολιτών.
Για αυτό η διεύρυνση της δημοκρατίας στο χώρο της παιδείας πρέπει και μπορεί να είναι πλήρης, να είνα 100%, από σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι μεγάλες αποφάσεις των σπουδαστικών κοινοτήτων να λαμβάνονται με ψηφιακά δημοψηφίσματα, και όλοι οι αντιπρόσωποι να αναδεικνύονται με κλήρωση, ή με προεπιλογή των αρίστων και τελική επιλογή με κλήρωση.
Με μια τέτοια μεταρρύθμιση θα αποδυναμωθεί η εξάρτηση από τα κόμματα των ηγετών των σπουδαστών, ενώ μαθητές και σπουδαστές θα κατανοήσουν και θα βιώσουν την ουσία της πραγματικής δημοκρατίας.
Με μια τέτοια μεταρρύθμιση ο χώρος της παιδείας θα μετασχηματιστεί από φυτώριο οπαδών σε φυτώριο πολιτών.
Η διεύρυνση και ψηφιοποίηση των θεσμών στα άλλα επίπεδα
Στα άλλα επίπεδα εξουσίας, η διεύρυνση της δημοκρατίας ούτε σκόπιμο αλλά ούτε και δυνατό είναι, να είναι πλήρης, να είναι 100%. Τουλάχιστον σήμερα.
Η διεύρυνση πρέπει να μειώνεται καθώς θα προχωρούμε από το χώρο της παιδείας, προς τον χώρο της πολιτείας.
Ο καθορισμός του εύρους χρήσεως των θεσμών, (εκλογής /κλήρωσης και δημοψηφισμάτων/ αποφάσεων των αντιπροσώπων), πρέπει να είναι το αποτέλεσμα μεθοδικής δουλειάς ειδημόνων οι προτάσεις των οποίων θα εγκριθούν από τους πολίτες.
Παρά ταύτα δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τον πειρασμό για να διατυπώσουμε κάποια ερωτήματα όπως τα ακόλουθα:
· Γιατί ο δήμαρχος και οι δημοτικοί σύμβουλοι του χωριού μου πρέπει να εκλέγονται αφού λάβουν το «χρίσμα» ενός κόμματος και να μην επιλέγονται με κλήρο από μια λίστα επιτυχημένων πολιτών που θα δημιουργείτο με αξιοκρατικά και δημοκρατικά κριτήρια από τους ίδιους τους πολίτες του χωριού μου;
· Γιατί οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών ενώσεων πρέπει να εκλέγονται αφού πρώτα λάβουν το «χρίσμα» ενός κόμματος και να μη κληρώνονται από μια λίστα υποψηφίων, που θα έχει δημιουργηθεί από τους ίδιους τους εργαζόμενους;
· Γιατί οι βουλευτές επικρατείας πρέπει να διορίζονται από το κομματικό κατεστημένο και να μη κληρώνονται από μια λίστα διακεκριμένων πολιτών που θα δημιουργείται από τους πολίτες ή έστω τα μέλη του κόμματος;
Συμπεράσματα
Η διεύρυνση της δημοκρατίας προϋποθέτει, προφανώς, την ύπαρξη βούλησης στους ίδιους τους πολίτες για συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας και για ανάληψη των ευθυνών που δημιουργούνται από αυτή. Αν η βούληση αυτή αναπτυχθεί στην πλειοψηφία των πολιτών, τότε σίγουρα η διεύρυνση θα πραγματοποιηθεί γιατί οι σημερινοί εξουσιάζοντες, που προέρχονται και εκλέγονται από τους πολίτες, δεν έχουν την δυνατότητα αλλά ούτε και ιδιαίτερους λόγους να μη συμπορευθούν με αυτή τη βούληση.
Αντίθετα όσο καιρό οι πολίτες νοιώθουν βολεμένοι από το σημερινό σύστημα όπου δεν χρειάζεται να κοπιάζουν, να αποφασίζουν και να αναλαμβάνουν ευθύνες, αλλά έχουν το τυπικό δικαίωμα να απαιτούν χωρίς να τους απασχολεί η εφικτότητα και η ηθική των απαιτήσεων τους, η διεύρυνση ούτε δυνατή αλλά ούτε και σκόπιμη είναι.
Η ψηφιοποίηση των δημοκρατικών ή των «δημοκρατικών» θεσμών, είναι απολύτως βέβαιο ότι θα πραγματοποιηθεί από τις επιχειρήσεις που αναπτύσσουν και πουλάνε υλικό εξοπλισμό (Hardware) και πνευματικό εξοπλισμό (Software), που απαιτείται για αυτές τις καινοτομίες. Είναι βέβαιο ότι όταν υπάρξει ζήτηση τέτοιων υπηρεσιών η αγορά θα ψηφιοποιήσει τους όποιους θεσμούς θα ισχύουν. Βασική αιτία για τη μη μέχρι σήμερα ψηφιοποίηση των θεσμών, δεν είναι οι δυνατότητες της τεχνολογίας αλλά τα συμφέροντα του κατεστημένου της εξουσίας.
Εκείνο που δεν είναι βέβαιο είναι αν οι θεσμοί που τελικά θα ψηφιοποιηθούν θα αυξήσουν ή θα μειώσουν την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της εξουσίας.
Για την αύξηση αυτή όμως δεν είναι υπεύθυνη η τεχνολογία. Υπεύθυνοι είναι όλοι οι πολίτες. Πολιτικοί, ειδήμονες και απλοί πολίτες.
Μακάρι οι παραπάνω σκέψεις ενός απλού πολίτη, να προβληματίσουν τους πολίτες και γιατί όχι και τους ειδήμονες και τους πολιτικούς.
Μακάρι η νέα τεχνολογία να γίνει ευκαιρία και όχημα για να περισσότερη και γνησιότερη Δημοκρατία.
[1] Μεγάλες αποφάσεις είναι αυτές, που επάγουν και περιορίζουν την πληθώρα των άλλων αποφάσεων των θεσμικών οργάνων της πολιτείας.
[2] Θεωρίες του τιμηθέντος με βραβείο Νόμπελ φυσικού Ilya Prigogine (1917-2003)
|
Η εξουσία των πολιτών στις σημερινές Δημοκρατίες