ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ (του Ρίτσαρντ Γκουγκενχάιμερ)

Ένας ολοκληρωμένος νους είναι ουσιώδης για μια υγιή όραση. Οι διάνοιές μας δεν πετυχαίνουν εύκολα την ολοκλήρωση. Αυτό συμβαίνει γιατί αναπτύξαμε συνήθειες σκέψης, όρασης και δράσης που είναι πρόσφορες για μια άνετη επιβίωση αλλά ανεπαρκείς για μια εκτίμηση της σημασίας του εαυτού μας, της ζωής μας και της αιωνιότητας μας. Οι ατέλειες των διεργασιών της σκέψης μας πρέπει ν’ αναγνωριστούν και να διορθωθούν πριν μπορέσουμε να οραματισθούμε με μεγαλύτερη γνησιότητα τα υποδείγματα και να κατανοήσουμε πληρέστερα τις έννοιες.

Το γεγονός αυτό περιγράφει τις εξελικτικές αναπτύξεις που μας οδήγησαν σε νέες ανάγκες και σε νέες δυνατότητες μέσα στο βασίλειο της σκέψης. Η δημιουργική σκέψη, η καλύτερη από τις καλές τεχνικές, προσλαμβάνει νέους τρόπους και μορφές τόσο αναπότρεπτα όσο και κάθε άλλη σύγχρονη τέχνη διαφέρει από τις προηγούμενες εκφράσεις της. Πρέπει να διεισδύσουμε πέρα απ’ τους περιορισμούς της τμηματικής σκέψης μέσα στη διαύγεια της ολοκλήρωσης. Η εστίασή μας πρέπει να διευρύνει τις προοπτικές της απ’ το τμηματικό στο περιεκτικό. Σκοπός μας είναι η επίγνωση της ολότητας.

Πολλές αδυναμίες διαταράσσουν τις καλύτερες εφέσεις μας. Συχνά εκλαμβάνουμε την αδυναμία μας σαν δύναμη. Με λίγα λόγια, είμαστε ακόμη νεαροί και η ενηλικίωση μας δεν είναι εύκολη. Αλλά φαίνεται να υφίσταται μέσα μας μια δεσπόζουσα αρετή, μια συνείδηση, η οποία μας ανακαλεί από τις φαντασιοπληξίες μας και μας οδηγεί στο φως. Η αληθινή όραση απαιτεί κάτι περισσότερο απ’ τον οφθαλμό. Χρειάζεται ολόκληρο τον άνθρωπο. Γιατί αυτό που βλέπουμε είναι, λίγο ή πολύ, αυτό που είμαστε.

Ανακαλύπτουμε λάθη, εμπόδια και διαστροφές στον τρόπο της σκέψης και της ύπαρξής μας, τα οποία για όσο καιρό θα δεσπόζουν θα καθιστούν αδύνατη τη δημιουργική όραση.

Δημιουργικότητα & όραση του συνόλου
Υπάρχουν δύο σοβαρά εμπόδια για την υγιή όραση: Το ένα είναι η διανοητική ανωριμότητα, το άλλο η συναισθηματική ή ηθική ανωριμότητα. Οποιαδήποτε κριτήρια κι αν έχουμε για την πραγματικότητα, αυτά ισχύουν ή όχι ανάλογα με την έκταση και την ποιότητα της νοητικότητάς μας.

Ήταν τόσο γοργή η ανάπτυξη στον τομέα της εξειδίκευσης και, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, τόσο μεγάλωσε η επακόλουθη σύγχυση, ώστε προκύπτει τώρα μια ακόμη ανταπόκριση στην επείγουσα ανάγκη για ολοκλήρωση.

Το ενδιαφέρον του Norbert Wiener για ολόκληρο το πεδίο της θεωρίας του ελέγχου και της επικοινωνίας, είτε στη μηχανή είτε στη ζωική μορφή, απέκτησε έναν καινούριο ορίζοντα επίγνωσης με την εργασία του πάνω στην Κυβερνητική. Αυτή εκφράζει και ερευνά περαιτέρω την ουσιαστική ενότητα του συνόλου των προβλημάτων που επικεντρώνονται στην επικοινωνία, στον έλεγχο και στη στατιστική μηχανή.

Ο Wiener και ο Rosenblueth διαπίστωσαν πώς κανενός ειδικού η νοητικότητα δεν μπορεί να πραγματοποιήσει καμιά παραπέρα σημαντική πρόοδο σε οποιοδήποτε τομέα της ανθρώπινης προσπάθειας, εκτός αν συνιστά έναν ολοκληρωμένο νου, έμπειρο σε πολλούς τομείς πέρα από το ιδιαίτερό του ενδιαφέρον. Υπάρχει στην επιστήμη ένα αυξανόμενο συστατικό αισθητικής.

Ο καλλιτέχνης πετυχαίνει με την ενόραση, το αίσθημα και την αντίληψη της μορφής εκείνο που στοχεύει ο επιστήμονας με τη λογική και την έρευνα. Στην επιστήμη, όπως και στην τέχνη, η ουσιώδης ώθηση σήμερα έγκειται στην όραση του συνόλου.

Κι έτσι, γίνεται περισσότερο φανερό παρά ποτέ ότι στην έρευνα μας για την αλήθεια, για την ισορροπία, για τη διανοητική, συγκινησιακή, πνευματική γαλήνη και όραση, εξαρτώμαστε από την ολοκλήρωση των λογικών, των ενορατικών και των αισθητικών μας δυνάμεων. Δεν πρόκειται να φθάσουμε σε μια βαθύτερη διόραση δίχως αυτή την ολοκλήρωση. «Έφθασε ήδη ο καιρός» , λέει ο Flewelling, «όπου πρέπει να μετρήσουμε την πραγματικότητα με την εσώτερη και ανώτερη φύση του ανθρώπου». Είναι ο μόνος δρόμος για μια δημιουργική δράση του σημερινού κόσμου. Δίχως μια ορισμένη υψηλή αρετή, κάποιο είδος επιβλητικής ικανότητας για αυτοπειθαρχία, και πάνω απ’ όλα για αφιλαυτία, δεν πρόκειται ο καλλιτέχνης να φθάσει σ’ εκείνο το εύρος της προοπτικής που αγκαλιάζει το μεγάλο. 

Ελευθερία από τις προκαταλήψεις του άμεσου εγώ  
Είναι δύσκολο για το νου να λειτουργήσει ελεύθερα στις αχανείς περιοχές της πιο πλατιάς του εμβέλειας όταν ο εγκέφαλος παρεμβάλλει διαρκώς τη στενή του προκατάληψη για τα ενδιαφέροντα του άμεσου εγώ. Το εγώ αυτό συνίσταται από απαιτητικές ορέξεις και αιτήματα που επιζητούν την πιο άμεση και πληρέστερη δυνατή ικανοποίηση. Είναι επίσης κατάμεστο από φόβους, ανησυχίες και προκαταλήψεις, που προβάλλουν σαν αρνητικές συνέπειες των ανεκπλήρωτων επιθυμιών. Κάτω από την ένταση της ικανοποίησης αυτών των πιέσεων οι οποίες, σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, κατακλύζουν τη συνείδηση όλων μας, η προσοχή της ανθρώπινης ψυχής μονοπωλείται σχεδόν απ’ αυτές.

Υπάρχει, ωστόσο, μια ακόμη παρόρμηση η οποία, μολονότι δεν εμφανίζεται τόσο συχνά, είναι επίμονη. Είναι η παρόρμηση να εξηγούμε τα πράγματα, να κατανοούμε την αφετηρία και την κατάληξη. Στο πρωτόγονο στάδιο είναι περιέργεια σε πιο προχωρημένη μορφή προσλαμβάνει διαστάσεις πνευματικής έφεσης για ελευθερία από εκείνες τις εγωιστικές προκαταλήψεις που παρεμποδίζουν την πληρέστερη κατανόηση. 

Η μάχη είναι λυσσώδης στα πιο ευαίσθητα άτομα επειδή η ζωώδης πλευρά της ανθρώπινης φύσης εμμένει για πολλούς και επαρκείς λόγους που είναι δύσκολο να τους συμφιλιώσουμε με την αντίθετη παρόρμηση για αφιλαυτία. Μόνο η πιο φωτισμένη προσωπικότητα φτάνει σε μια υγιή αποδοχή τόσο των φυσικών όσο και των πνευματικών παρορμήσεων της, δίχως να τις φοβάται και με την πεποίθηση στην αμοιβαία προσαρμοστικότητα τους. 

Βρισκόμαστε απλά στην αρχή της εποχής εκείνης στην ανάπτυξή μας όπου μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα επιτελέσουμε κάποια ουσιαστικά βήματα προς μια ολική ισορροπία. Εφόσον δεν έχουμε προσεγγίσει κατ’ ελάχιστον μια τέτοια ισορροπία, δεν μπορούμε να ελπίζουμε πώς θα δούμε τον εαυτό μας ν’ αναπτύσσεται σ’ ένα πληρέστερο ανάστημα. 

Richard Guggenheimer, “Creative Vision”, (Εκδόσεις: Harper Bros)