O NEOΣ ΚΕΫΝΣ (του Γιάννη Ζήση)

 Ξεκινώντας μια συζήτηση για τη συμβολή του Τζόν Μέιναρντ Κέυνς στην οικονομική επιστήμη θα μπορούσαμε να πούμε πως η προσφορά του δεν εντοπίζεται στην ανακάλυψη του τρόπου  με τον οποίο λειτουργούν τα πράγματα, αλλά στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τα βελτιώσουμε χωρίς να μπορεί να θεωρηθεί ριζοσπάστης όπως ο Καρλ Μαρξ. 
        Στον 20ο αιώνα η ανθρωπότητα βίωσε το παγκόσμιο οικονομικό κράχ του 1929 και η ανθρωπότητα και οι κυβερνήσεις της δεν είχαν την ελάχιστη ευελιξία που απαιτείτο για να διασωθούν τα πράγματα από τη μοιραία καταστροφή. Ο Κέυνς αναδείχθηκε μέσα από αυτήν τη διπλή καταστροφή, την πολιτική και οικονομική καταστροφή του μεσοπολέμου και την καθολική καταστροφή του παγκοσμίου πολέμου.

          Ο Κέυνς έγινε εκφραστής των ιδεών που προέκυψαν μέσα από το δίδυμο κρίση – καταστροφή της εποχής του. Κι όμως στην πραγματικότητα χρειαζόταν ελάχιστη ευφυΐα για να είχαν γίνει τότε όλοι κεϋνσιανιστές. Η ελάχιστη αυτή όμως ευφυΐα δεν υπήρχε εκείνη την εποχή πόλωσης των εξουσιών.  Αντ’ αυτής υπήρχε μια ισχυρογνωμοσύνη που απαιτούσε ριζοσπαστικές εξελίξεις για την κατάκτηση του αυτονόητου.

        Ενδεικτικό της στενόμυαλης στάσης των πολιτικών της εποχής αποτελούν οι μη ρεαλιστικοί όροι που επιβλήθηκαν στη Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο για την οποία ο Κέυνς έκφρασε πρώτος τις αντιρρήσεις του σημειώνοντας «είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι τα θεμελιώδη προβλήματα μιας Ευρώπης που λιμοκτονούσε και διαλυόταν μπροστά στα μάτια τους, ήταν το μόνο ζήτημα που δεν ήταν ικανό να διεγείρει το ενδιαφέρον των Τεσσάρων» (Συμμάχων νικητών). [1] 
         Για την εκτίμηση των επιπτώσεων αυτής της έλλειψης ρεαλισμού ας θυμηθούμε ότι οι υπερβολικές οικονομικές διεκδικήσεις που προβλέπονταν συνέβαλαν καταλυτικά στην πολιτική αποσταθεροποίηση της Γερμανίας και στην άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού. 

                                                     
Κέυνς και Μάρξ
        Ο Κέυνς στην πραγματικότητα δεν προσέθεσε άλλες φράσεις από αυτές του Μάρξ που ενδεικτικά έλεγε ότι «οι φιλόσοφοι απλώς ερμήνευσαν τον κόσμο με διάφορους τρόπους, αυτό που προέχει είναι να τον αλλάξουμε».[2] Ότι δεν είναι το ζήτημά μας να γνωρίσουμε το πως κινείται η αγορά, αλλά πως να τη μεταρρυθμίσουμε. Το μόνο στο οποίο διέφερε ο Κέυνς από τον Μάρξ ήταν στη ριζοσπαστικότητα και στο ρεαλισμό. Δεν έφτασε στο σημείο να αμφισβητήσει την ατομική ιδιοκτησία κάτι που έκανε ο Μάρξ, για να θυμηθούμε το «οι προλετάριοι δεν έχουν να εξασφαλίσουν τίποτα που να τους ανήκει, οφείλουν να καταστρέψουν κάθε τι που εξασφαλίζει και εγγυάται μέχρι τώρα την ατομική ιδιοκτησία». [3]   
        Ο Κέυνς δεν ήταν ριζοσπάστης με αυτήν την έννοια. Ο Κέυνς ήταν ρεαλιστής. Αυτό το στοιχείο του Κέυνς του δίνει διαχρονικά πολύ μεγαλύτερη διεισδυτικότητα στις εξελίξεις, από εκείνη του Μαρξ. Αλλά η ανθρωπότητα πολύ συχνά ρέπει στις ουτοπίες, και έτσι ο Κέυνς δεν δοξάστηκε στον ίδιο βαθμό με τον Μάρξ.  

        Το παράδοξο είναι ότι ενώ ο Κέυνς ήταν βαθύτατα δημοκρατικός, βρήκε τους πρώτους οπαδούς του σε αυτούς που ήθελαν να δημιουργήσουν ολοκληρωτικές ουτοπίες. Οι ενδιάμεσες ολοκληρωτικές οικονομικές ουτοπίες, ήταν και αυτές ολοκληρωτικές καθώς σε αυτές δεν μπορούσε να λειτουργήσει ο επιστημονικός και ο κοινωνικός διάλογος με τις αδιάλλακτες κυβερνήσεις και το αδιάλλακτο κεφάλαιο.     

       Ακόμα και το ίδιο το κεφάλαιο (οι μεγάλοι κεφαλαιούχοι)  σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει «εντυπώσεις» λειτούργησε Κεϋνσιανά. Δημιουργούσε κοινωφελή ιδρύματα και έκανε τα δικά του βήματα επικοινωνίας με την κοινωνία, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια «οικεία» εικόνα που να μην το κάνει απεχθείς. Παραδόξως οι θεωρητικοί της οικονομίας, οι εφαρμόζοντες την οικονομική πολιτική, κυβερνητικοί και οι υπηρεσιακοί παράγοντες του κράτους, ευθυγραμμίστηκαν με μια αδιαλλαξία που έφραξε το δρόμο προς το αυτονόητο της προόδου.

        Βρισκόμαστε ξανά σε ένα ιστορικό σημείο στο οποίο συσσωρεύονται για άλλη μια φορά οι ρίξεις του συστήματος και τα σημεία διαφωνίας που έχουν να κάνουν με εστίες οι οποίες αποξενώνονται πλέον από την ομαλότητα. Τόσο η αποξένωση – μεγάλων περιοχών του πλανήτη – από οποιαδήποτε ουσιαστική ομαλότητα προόδου όσο και η δημιουργία εντάσεων σε όλα τα μήκη και πλάτη του, δεν μπορούν να θεραπευτούν με την επιλογή της παραίτησης από τα δικαιώματα της πολιτικής παρέμβασης και του ορθού λόγου που καλούνται να λειτουργήσουν ως οι ουσιαστικοί ρυθμιστές της αγοράς.

        Ο Κέυνς μας είπε ότι στο χέρι μας είναι να λειτουργήσουμε με τρόπο που να εξελίξουμε τα πράγματα. Ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε πέρα από τα όρια που έχει ο μηχανισμός λειτουργίας των πραγμάτων και να τον βελτιώσουμε. Αυτό το πεδίο της δημιουργίας μηχανισμών έγινε επίκαιρο ξανά. 
        Αν προσεγγίζαμε τα πράγματα με την έννοια την ουσιαστική, της ερμηνείας της ιστορίας και των σύγχρονων γεγονότων που διανύουμε, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κόσμος είναι ακόμη αρκετά Κεϋνσιανός. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο που ασκεί μια πολιτική παρέμβαση, ή μια πολιτική ομοιοστασίας στο εσωτερικό της, ή μια ποιοτική πολιτική ρύθμισης προς ένα τομέα πολιτικής σύγκλισης, τότε αυτή είναι Κεϋνσιανή.

         Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τη χάραξη ενός τομέα κατεύθυνσης της ανάπτυξης στο πλαίσιο προγραμμάτων δράσης – τόσο στον τομέα του περιβάλλοντος όσο και σε άλλους τομείς, όπως και στον τομέα της ποιότητας, της καινοτομίας και αλλού. Από αυτό το παράδειγμα μπορούμε να εκτιμήσουμε το πόσο αποτελεσματικός είναι ο Κεϋνσιανισμός, παρ’ότι απαιτεί συγκριτικά πολύ μικρότερα ποσά χρήματος από αυτά που κυκλοφορούν με τον αυτόματο μηχανισμό της αγοράς και μόνο. Επιπλέον, βλέπουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματικά διευρύνει τα όρια της αγοράς ακολουθώντας μια Κεϋνσιανή στρατηγική για τη διεύρυνση αυτή.

        Ο Κευνσιανισμός ήταν επίσης αυτός που διέσωσε τις Ηνωμένες πολιτείες από την οριστική καταστροφή. Η εποχή του Ρούσβελτ χαρακτηρίστηκε ως Κεϋνσιανή και έθεσε τις βάσεις της λεγόμενης «κοινωνικής πολιτικής». Απόπειρες κοινωνικής πολιτικής άρχισαν στις Ηνωμένες πολιτείες οι μεγαλύτεροι των προέδρων της που χαρακτηρίστηκαν από την επιτυχία διεύρυνσης των ορίων τόσο της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής πολιτικής όσο και της πολιτιστικής. 
       Ουσιαστικά δηλαδή ο Κεϋνσιανισμός έχει λειτουργήσει ως ο σωτήριος και ο καθοριστικός παράγοντας των εξελίξεων. 

Τα όρια της Κευνσιανής πολιτικής
        Συχνά τίθεται το ερώτημα, ποια είναι τα όρια μιας Κεϋνσιανής πολιτικής. Πάντα υπήρχε η φοβία ότι θα λειτουργήσουν έτσι τα πράγματα ώστε ο καπιταλισμός να δεχθεί ένα πλήγμα στην οικονομική ζωτικότητά του. Αυτό βέβαια δεν ήταν παρά μια φαντασίωση δεδομένου ότι αφενός μεν η εξέλιξη των πραγμάτων συνδέθηκε με την προσήλωση στη διατήρηση της ομαλότητας της οικονομικής ανάπτυξης, αφετέρου δε η ομαλότητα της οικονομικής ανάπτυξης ήταν συνάρτηση των Κεϋνσιανών παραμέτρων πολιτικής. 
       Ενδεικτικό για την επίγνωση των κινδύνων και του ρεαλισμού του Κέυνς είναι το σχόλιό του ότι «οι άνθρωποι δεν είναι πάντοτε διατεθειμένοι να πεθάνουν ήσυχα. Διότι η λιμοκτονία που σε ορισμένους φέρνει λήθαργο και την ανημποριά της απόγνωσης, σε άτομα διαφορετικού ταπεραμέντου προξενεί την νευρική αστάθεια της υστερίας και τρελή απόγνωση. Και αυτοί στην απελπισία τους μπορεί να ανατρέψουν τα υπολείμματα οργάνωσης και να καταποντίσουν τον πολιτισμό». [4] Θα μπορούσαμε έτσι να υποθέσουμε πως στο βάθος κάθε πολιτικός είναι Κεϋνσιανός.

Προς ένα νέο Κέυνς
         Το πρόβλημά μας είναι ότι χρειαζόμαστε πλέον μια νέα διάσταση Κεϋνσιανής πολιτικής, μια νέα δυναμική Κεϋνσιανισμού, έναν νέο ή πολλούς νέους Κέυνς. Η ανάγκη για μια Κεϋνσιανή προοπτική γεννιέται και αναδεικνύεται τόσο από τις  πολιτικές παραμέτρους της παγκόσμιας ανάπτυξης και της παγκοσμιοποίησης, όσο και από την εσωτερική ρύθμιση των αγορών στα τοπικά τους όρια αλλά και από τη διασύνδεση παραμέτρων όπως αυτές του περιβάλλοντος, του πολιτισμού και γενικότερα της δημοκρατικής ανάπτυξης, τόσο στα τοπικά όσο και στα παγκόσμια όρια της ανάπτυξης,

        Αν το «κοινωνικό συμβόλαιο» του Ρουσσώ μας έδωσε το γενικό περίγραμμα και το φέροντα μηχανισμό του κοινοβουλευτισμού, ο Κέυνς μας άνοιξε τους ορίζοντες για τη ρύθμιση της αγοράς, με δράσεις που αναδεικνύουν την κοινωνία των πολιτών, το συνεταιρικό πνεύμα και την κοινωνική συνοχή. Μπορούμε να πούμε ότι ο Κέυνς παρέχει τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατόν να επικοινωνήσουν η πολιτεία και οι πολιτικοί με την αγορά και τον πλουραλισμό της κοινωνίας των πολιτών. Ο πλουραλισμός της κοινωνίας των πολιτών, αποκτά μια θεαματική δυναμική, η οποία πλέον εξελίσσεται και στο θεσμικό πεδίο, και αποκτάει μια δυναμική η οποία μπορεί να δράσει καταλυτικά, εποικοδομητικά ή και καταστροφικά στις  εξελίξεις τις μελλοντικές.

Ο Νέος Κέυνς:
 ΙΙ. Πολιτική, οικονομία, κοινωνία των πολιτών & αναδυόμενος ολοκληρωτισμός
ΙΙΙ. Ο διαρκής τροφοδοτικός παράγοντας της πραγματικής ανάπτυξης
IV. Tο περίγραμμα του νέου Κεϋνσιανισμού
____________________________
ΑΝΑΦΟΡΕΣ: 
[1] Robert L. Heilbrroner, “Οι Φιλόσοφοι του Οικονομικού Κόσμου”
[2] Φράση του Καρλ Μαρξ, “Η Φιλοσοφία, του Andre Comte – Sponville” 
[3] Κ. Μάρξ – Φ. Εγκελς, “Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος”,
[4] Τζόν Μέιναρντ Κέυνς, “Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης”.

18 Φεβρουαρίου 2010, 

Γιάννης Ζήσης, Δημοσιογράφος – Συγγραφέας
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
ioanniszisis@solon.org.gr