1

ΤΟΠΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ 21, ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ & ΜΜΕ (του Γιάννη Ζήση)

(Τοπικά Παρατηρητήρια Περιβάλλοντος και διαχειριστική προσαρμογή αειφόρου ανάπτυξης).
 
           Η τοπική ατζέντα 21 αναδεικνύει τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών στη βάση των οικουμενικών περιβαλλοντικών ζητημάτων μέσα από τα προβλήματα του τοπικού περιβάλλοντος και τη διαχείρισή τους.  Ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών είναι καθοριστικός για τη διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και μέσα από τη θεσμοθέτηση των αρμοδιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης και μέσα από την κατά περίσταση έκφραση των τοπικών κοινωνιών για τα περιβαλλοντικά ζητήματα της περιοχής τους.

Στη διαμόρφωση του κλίματος διαχείρισης των τοπικών περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι καθοριστικός και διαμεσολαβητικός ο ρόλος των ΜΜΕ. Τα ΜΜΕ (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης) επηρεάζουν την τοπική κοινή γνώμη, την ευαισθητοποιούν και την αναδεικνύουν. 
          
            Συχνά τα ΜΜΕ τοπικά, περιφερειακά ή εθνικά εκφράζουν επί μέρους προσεγγίσεις για το περιβάλλον και όχι μια ολοκληρωμένη και αμερόληπτη άποψη. Το πρόβλημα αυτό για να αντιμετωπιστεί, απαιτεί κατάρτιση των εργαζομένων στα ΜΜΕ για θέματα περιβάλλοντος και διαμόρφωση ενός συστήματος κοινωνικής περιβαλλοντικής ευθύνης για τα ίδια τα ΜΜΕ. Παράλληλα,  ανάλογος αλλά πιο εστιασμένος είναι ο ρόλος των περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Η οργάνωσή μας (ο ΣΟΛΩΝ) έχει την ιδιαιτερότητα να συνεργάζεται με το STAR Kεντρικής Ελλάδας και να έχει την ευθύνη και την παραγωγή τηλεοπτικών του εκπομπών.

            Μέσα λοιπόν από αυτή την εμπειρία, που αγγίζει τόσο τις ΜΚΟ όσο και τα ΜΜΕ, καταλήξαμε σε μια άποψη-πρόταση για την ωρίμανση της τοπικής ατζέντα 21 σε σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, η οποία εστιάζεται στα παρακάτω σημεία:
           Πρωταρχικά θα σταθούμε στις πολιτικές και επικοινωνιακές υποδομές που πρέπει να συμπεριλαμβάνει ένα σύστημα καλής τοπικής περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.

            Το σύστημα αυτό προώθησης πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης περιλαμβάνει τα ακόλουθα κατά σειρά στάδια:

Α.- Τη δημιουργία τοπικού δικτύου των «κυρίων ομάδων», ατζέντα και δράση 21.

Β.- Την ανάπτυξη της τοπικής εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για το περιβάλλον. Μέσα σε αυτή την ευθύνη μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν όλοι οι παράγοντες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης και αυτό καλύπτει και τα Μ.Μ.Ε.

Γ.- Τη δημιουργία ενός τοπικού παρατηρητηρίου βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας της φύσης. Το παρατηρητήριο αυτό θα χρησιμοποιείται τόσο για τη φύση όσο και για τα ανθρωπογενή  συστήματα σαν αφετηρία για ένα σύστημα επιστημονικής παρακολούθησης, σαν κέντρο αναφοράς όλων των κυρίων ομάδων. 

Δ.-
 Τη διαμόρφωση ενός τοπικού σχεδίου βιώσιμης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής διαχείρισης. Είναι φανερό ότι δεν αρκεί η λειτουργία ενός παρατηρητηρίου και ενός κέντρου αναφοράς, αλλά χρειάζεται και μια πιο ενεργητική προσέγγιση που να περιλαμβάνει το σχεδιασμό και το όραμα. Αυτό το σχέδιο θα είναι βασισμένο σε αυτό που αναφέραμε προηγουμένως ως ένα σύστημα ανάπτυξης και ανάδειξης της τοπικής ταυτότητας. Η τοπικότητα και η ταυτότητα παίζουν σημαντικό ρόλο στην βιώσιμη ανάπτυξη, στην εναρμόνιση, και στην ομαλή συνέχεια και την δυναμική της μέσα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.

Ε.- Την αντιμετώπιση των εμποδίων, των κρίσεων, των παλινδρομήσεων και τελικά των αναχρονισμών που συνδέονται με την ασυνεννοησία και το έλλειμμα επικοινωνίας.
Μέσα σ’αυτό το έλλειμμα της επικοινωνίας παγιδεύονται ζητήματα τόσο του περιβάλλοντος όσο και της ανάπτυξης. Είναι το στάδιο για τη διαχείριση του πολιτικού κόστους και των επικοινωνιακών κρίσεων. Των κρίσεων για τις οποίες πολύ συχνά έχουν την ευθύνη ανεύθυνες πολιτικές και παρεξηγήσεις. Οι παρεξηγήσεις αυτές οφείλονται σε άγνοια και οργανωμένα συμφέροντα που αισθάνονται ότι απειλούνται από την εφαρμογή ενός σχεδίου βιώσιμης ανάπτυξης.

ΣΤ.- Την ανταλλαγή της εμπειρίας και την συγκριτική ανάλυση και προσέγγιση. Με την συνεργασία κάθε τόπος -και αυτό είναι θεμελιώδες στην συστημική διαχείριση- πρέπει και μπορεί να οργανώσει την ανταλλαγή των εμπειριών του και να διευρύνει την μαθησιακή του ικανότητα,  ξεπερνώντας την απομόνωση και τον τοπικισμό.
Σ’αυτό το βήμα είναι αναγκαία η καινοτομία αλλά και η έμπνευση από άλλα συγκεκριμένα παραδείγματα. Οι ανοικτοί ορίζοντες της εμπειρίας είναι σημαντικοί για όσους ακριβώς σκοπεύουν να δράσουν για το περιβάλλον και τη φύση και αυτό ισχύει βέβαια και για οικονομικές δραστηριότητες, για την πράσινη επιχειρηματικότητα και την απασχόληση στον τομέα του περιβάλλοντος.

Ζ.- Την εφαρμογή των νόμων, την καλή διοίκηση, την θετική πολιτική που εξελίσσει τα ζητήματα ακόμη και τους νόμους και τις πρακτικές. Η αξιοπιστία και η επιτυχία για την τοπική ανάπτυξη της πράσινης διακυβέρνησης, της πράσινης οικονομίας και αγοράς προϋποθέτει υποδομές και θεσμούς που συνδέονται με την καλή λειτουργία των υπηρεσιών και της δημόσιας διοίκησης. Για την νομιμότητα στον τομέα του περιβάλλοντος σημαντικός είναι ο ρόλος των ΜΜΕ και των ΜΚΟ. 
            Αυτά τα επτά στάδια λοιπόν αποτελούν την ολοκληρωμένη πολιτική υποδομή για την βιώσιμη ανάπτυξη. Σ’αυτή την πολιτική υποδομή υπάρχουν επί μέρους θεματικές πολιτικές όπως η πολιτική των δικτύων κοινής ωφέλειας, οι  πολιτικές που συνδέονται με την εφαρμογή ευρωπαϊκών οδηγιών όπως της οδηγίας 60 /2000 για τις λεκάνες απορροής των νερών κ.ο.κ.

             Είναι απ’την αρχή φανερό ότι καθοριστικό ρόλο έχει για την ανάπτυξη των πολιτικών υποδομών η αναγνώριση και αποδοχή του ρόλου των «κυρίων ομάδων» και  η καλή λειτουργία του δημόσιου τομέα και των δικτυώσεων κοινής ωφέλειας, στις οποίες  πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις άυλες δικτυώσεις. Στις άυλες δικτυώσεις περιλαμβάνεται βέβαια ένα μέρος των διαδικασιών εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού όπως και η ανάπτυξη  θεσμών υποστηρικτικών στην κοινωνική οικονομία και τον εθελοντισμό.
            Οι δικτυώσεις αυτές λειτουργούν έτσι ώστε οι απαιτούμενες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές δεξιότητες να είναι διαθέσιμες για την προαγωγή της βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από τον άνθρωπο και την εργασία ως παραγωγικό συντελεστή της βιώσιμης ανάπτυξης και της αειφορικής διαχείρισης.

Τα ΜΜΕ λειτουργούν σαν εξωτερικές επιδράσεις για την προαγωγή των δικτυώσεων και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την πρόοδο της βιώσιμης ανάπτυξης.

  Ο ρόλος των ΜΜΕ έχει τέσσερις  βραχίονες επίδρασης
  Ο  πρώτος  είναι ο αμιγώς ειδησιογραφικός – πολιτικός 
  Ο δεύτερος είναι ο ενημερωτικός – μορφωτικός. 
  Ο τρίτος   είναι ο ψυχαγωγικός.
  Ο τέταρτος είναι ο διαφημιστικός.

Καθώς τα ζητήματα του περιβάλλοντος  απαιτούν  διαβούλευση  και δράση, ο ρόλος των ΜΜΕ είναι καθοριστικός όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα. 

Ενεργητικά σχήματα κοινωνίας των πολιτών και τοπικής κοινωνίας
1. Μη κυβερνητικές οργανώσεις
2. Τοπικές κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών
3. Άτυπες δράσεις

Θεσμικά σχήματα
1. Αυτοδιοίκηση
2. Συντεταγμένα όργανα – Φορείς
3. Φορείς περιβαλλοντικής διαχείρισης

Κρίσιμα σημεία
1. Μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων
2.Χωροταξικός και στρατηγικός σχεδιασμός και 
3.Διαχειριστικά σχέδια και Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες

Κίνδυνοι
1. Τοπικισμός
2. Συντεχνιακός λαϊκισμός
3. Εταιρική ανευθυνότητα – παραγωγική και επενδυτική ανευθυνότητα
4. Ανεύθυνος καταναλωτισμός
5. Άγνοια
6. Προκατάληψη
7. Έλλειψη συμμετοχής

Θετικές στάσεις 
1. Πληροφόρηση, γνώση
2. Ευαισθητοποίηση, ενεργοποίηση
3. Πολυμερής διάλογος και διαπραγματευτικό σχήμα
4. Συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων με συνυπευθυνότητα
5.Πρόληψη επικοινωνιακών επεισοδίων και πολώσεων και μηχανισμός ανάκτησης νηφαλιότητας και διαλόγου 
6. Τοπικό όραμα και τοπική ατζέντα 21
7. Διάχυση κινήτρων επιχειρηματικών και ενδιαφερόντων στον τοπικό πληθυσμό.

(Από «Πράσινο Επιχειρείν» Γιάννης  Ζήσης)

Ωστόσο η διαχειριστική ολοκλήρωση για την αειφόρο ανάπτυξη και την τοπική δράση 21 έχει ένα πολύ ευρύτερο δρομολόγιο από αυτό των ΜΜΕ και των ΜΚΟ.

Γι’αυτό χρειάζεται να δούμε πώς αναπτύσσεται το μοντέλο της βιώσιμης  ανάπτυξης. Θα διαιρέσουμε την παρακολούθηση του μοντέλου της βιώσιμης ανάπτυξης σε τέσσερις κύκλους ή φάσεις σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα:

Τα ΜΜΕ λειτουργούν καταλυτικά  στο σύνολο των στοιχείων του παραπάνω πίνακα.

 

  Εδώ θα εστιάσουμε για λόγους συντομίας στο περιεχόμενο του 4ου κύκλου.

Ο τέταρτος κύκλος είναι ο οικονομικός και κοινωνικός κύκλοςο κύκλος των προωθητικών πολιτικών και πρακτικών. Είναι ο πράσινος κύκλος.
(Από «Πράσινο Επιχειρείν» Γιάννης  Ζήσης )

        

Ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει βασικά όλη τη δυναμική που αναπτύσσεται γύρω από την πολιτισμική και πολύπλευρη ενσωμάτωση της αρχής και της πολιτικής της βιωσιμότητας, της αειφορίας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
            Με αυτό τον κύκλο ολοκληρώνονται τα νομικά, τα πολιτικά και τα κοινωνικά στάδια ωρίμανσης της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.

           Είναι ο κύκλος που ολοκληρώνει την περιβαλλοντική προσαρμογή της οικονομίας, της επιχειρηματικότητας και της ποιότητας της ζωής.
            Σ’αυτή τη φάση η προστασία του περιβάλλοντος και η ποιότητα της ζωής γίνονται θέμα του καθενός, γίνονται θέμα της κοινωνίας και φυσικά της οικονομίας. Φεύγουμε έτσι από τα στενά πλαίσια πλέον της τήρησης του νόμου και περνάμε στην πολιτισμική και οικονομική ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης στην καθημερινότητα και στην οικονομική αγορά. 

            Αν θέλουμε να περιγράψουμε ολοκληρωμένα τη φάση αυτού του κύκλου, μπορούμε να του δώσουμε τον τίτλο της γενικής και τοπικής συστημικής ανάπτυξης και ανάδειξης της ταυτότητας ενός στόχου σε όλες τις κλίμακες μεγέθους. Το «σκέψου παγκόσμια και δράσε τοπικά» κατασταλάζει με πληρότητα σ’ αυτόν τον κύκλο.
             Σ’αυτό θα επανέλθουμε αργότερα. Αξίζει όμως εδώ να σημειώσουμε ότι η συστημική ανάπτυξη ταυτότητας και η ανάδειξή της είναι συνυφασμένη τελικά με τις ιδιαιτερότητες, με τις ανάγκες και με τους τρόπους που είναι οικείοι και λειτουργικά ορθοί σε ένα  τόπο.
             Εδώ συνεκτιμώνται πλέον με γόνιμο τρόπο όλες οι συστημικές όψεις όπως τις αντιμετωπίσαμε στην προσπάθεια ορισμού του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας.  Γίνεται επένδυση στην ποιότητα και στη φέρουσα ικανότητα, και έτσι δημιουργούνται προστιθέμενες αξίες για το περιβάλλον, την ποιότητα της ζωής και την ανάπτυξη.

             Πώς όμως γίνεται αυτό; Πρωταρχικά υπάρχει ένα μοντέλο διαβούλευσης για την ατζέντα και δράση 21. Στο μοντέλο αυτό η τοπική κοινωνία, οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και η πλειάδα των εκφραστών  των «κύριων ομάδων» (όπως λέγονται στην διακήρυξη του Ρίο), συμμετέχουν με δημοκρατικές αλλά και με αποτελεσματικές διαδικασίες στο σχεδιασμό και στις πρωτοβουλίες υλοποίησης του σχεδιασμού.
             Τί έχουν όμως να αντιμετωπίσουν, ποια είναι τα βασικά προβλήματα, πάνω στα οποία αναδεικνύονται σαν σημαντικοί οι δείκτες της βιώσιμης ανάπτυξης; 
              Εδώ θα αναγκαστούμε να αναφέρουμε σύντομα τον όρο «εξωτερικές επιδράσεις, οικονομίες ή επιβαρύνσεις», καθώς αυτός αναδεικνύει τη συνθετότητα των ζητημάτων της ανάπτυξης και της οικονομικής δραστηριότητας, την ένταση και την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των συστημάτων,  οικονομικών ή άλλων.

            Αναδεικνύει  επίσης αυτός ο όρος τη στρέβλωση ή την ποιοτική δυναμική των αγορών, τον ποιοτικό προσανατολισμό τους. Μέσα στις αγορές λειτουργούν τελικά δείκτες προσανατολισμού που αναδεικνύονται ως δείκτες προσανατολισμού στην ποιότητα της ζωής και στην πραγματική ευημερία. Ακόμη μέσα στο μοντέλο της ανάπτυξης υπάρχουν κοινωνικές, περιβαλλοντικές και λειτουργικές στρεβλώσεις, δηλαδή η ίδια η αγορά λειτουργεί υπό το βάρος τέτοιων στρεβλώσεων.
            Ταυτόχρονα όλη αυτή η ανάλυση στηρίζεται στην ανάγκη της κοινωνίας, του ανθρώπου αλλά και της ζωής μέσα στη φύση να ανακτήσει την ποιότητά της και την υγεία της. 
            ΄Ετσι είναι φανερό ότι η κοινή  ωφέλεια και τα δίκτυά της αποτελούν για παράδειγμα ένα δείκτη βιώσιμης  ανάπτυξης.

            Η ανάκτηση των δημόσιων, των ελεύθερων και αδιαίρετων αγαθών που έχουν έναν μερισματικό χαρακτήρα, που συνδέονται δηλαδή με τον κοινωνικό μερισμό τους, αποτελεί ένα βασικό πεδίο, μια βασική πηγή για την τελική διαμόρφωση και τον προσδιορισμό δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης, για την κοινωνία, την οικονομία και τη φύση. 
            Μέσα στα μοντέλα εκτίμησης και τους δείκτες πρέπει να συμπεριλάβουμε τον εθελοντισμό, την κοινωνική οικονομία , τους κύκλους εταιρικής και κοινωνικής ευθύνης, τις εθελοντικές συμφωνίες και δεσμεύσεις που αναδεικνύουν τελικά την πρωτοβουλιακή κατάκτηση και κατεύθυνση προς τη βιωσιμότητα και την βιώσιμη ανάπτυξη.

            Σίγουρα όλα αυτά πρέπει να συνυφανθούν  με την διατήρηση κάποιων οικονομικών μεγεθών ή καλύτερα με την αποσύνδεση της ευημερίας από τις υλικές ροές, την υπολειματικότητα της οικονομικής παραγωγής και κατανάλωσης και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
            Εδώ βλέπουμε πως η βιωσιμότητα συνδέεται αφενός μεν με την φέρουσα ικανότητα και αφετέρου με την αποσύνδεση των οικονομικών δράσεων από την υπολειμματικότητα και τον υλικό χαρακτήρα των οικονομικών προϊόντων. Η βιώσιμη ανάπτυξη σαφώς κατευθύνεται σε πιο άυλες μορφές παραγωγής, προς την ελαχιστοποίηση του ρόλου των υλικών υποπροϊόντων και δράσεων, ενώ παράλληλα στοχεύει στη διατήρηση των οικονομικών μεγεθών και της ευημερίας.
            Σ’αυτή την κατεύθυνση στοχεύει τελικά η καινοτομία και η έρευνα για νέα υλικά ή για μια οικονομία που θα συντίθεται όλο και  πιο πολύ από δίκτυα και νέες υπηρεσίες. 

            Είναι φανερό για παράδειγμα ότι η κοινωνία της πληροφορίας ελαχιστοποιεί τις ανάγκες μας σε χρήση εντύπων, σε υλικά που προέρχονται από το ξύλο ή από συνθετικά προϊόντα. Επίσης ελαχιστοποιεί τις συγκοινωνιακές ανάγκες μας. Δυστυχώς όμως είναι επίσης φανερό ότι η μεγέθυνση των καταναλωτικών αναγκών και στόχων αλλά και οι νέες προοπτικές για απασχόληση όπως και τεχνολογικές εφαρμογές ανοίγουν ταυτόχρονα νέα πεδία για κατανάλωση, για παραγωγή και χρήση υλικών που επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον και μας οδηγούν τελικά σ’ένα αρνητικό ισοζύγιο για την βιωσιμότητα.

            Τα ΜΜΕ διαδραμματίζουν ένα αρνητικό ρόλο με το διαφημιστικό μοντέλο του υπερκαταναλωτισμού. Ορόλος αυτός αντισταθμίζεται από τον ρόλο των ΜΚΟ και των θεσμικών ρυθμίσεων γύρω από το περιβάλλον.
            Στον κοινωνικό και οικονομικό κύκλο της βιώσιμης ανάπτυξης αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα των θεμάτων, ο πολυμερής χαρακτήρας των δρώντων και η πολλαπλότητα των δράσεων.
             Μέσα σε αυτόν τον κύκλο τα ΜΜΕ, οι τοπικές κοινωνίες, οι θεσμοί τους, και οι ΜΚΟ, καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη τους  εθελοντικά  και να δράσουν σύμφωνα με αυτήν, με  ποιότητα και αποτελεσματικότητα για την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη ανάπτυξη.  

Συνόψιση συμπεράσματος
             Η ολοκλήρωση της τοπικής περιβαλλοντικής διακυβέρνησης πρέπει να βασιστεί στην συνεργασία των Θεσμικών Σχημάτων Τοπικής & Περιβαλλοντικής διακυβέρνησης με τα ενεργητικά σχήματα της κοινωνίας των πολιτών. Έτσι θα αναπτυχθούν οι θετικές στάσεις, θα αμβλυνθούν οι κίνδυνοι & και θα αντιμετωπισθούν με ωριμότητα τα κρίσιμα σημεία. Το δρομολόγιο των κυρίων ομάδων, η ανάπτυξη της τοπικής κοινωνικής & περιβαλλοντικής ευθύνης, το τοπικό σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης, την αντιμετώπιση των εμποδίων, την ανταλλαγή εμπειριών, την εφαρμογή των νόμων και την καλή διοίκηση, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και τελικά την τοπική δράση 21Η τοπική δράση 21 συνδέεται με την συστηματική τοπική ανάπτυξη και ανάδειξη ταυτότητα, τηνδιαχείριση των εξωτερικών επιδράσεων (external spillover) και την κοινωνική & οικονομική ανάκτηση της ποιότητας του περιβάλλοντος.

                Σ’ όλη αυτή την διαδρομή τα ΜΚΟ και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) επιδρούν καταλυτικά. 
Τα ΜΜΕ προσανατολίζουν την σχετική εξέλιξη από τους τέσσερις βραχίονές τους:
1. τον ειδησιογραφικό πολιτικό
2. τον ενημερωτικό & μορφωτικό
3. τον ψυχαγωγικό 
4. τον διαφημιστικό

Ο ρόλος των ΜΜΕ δεν είναι πάντα εποικοδομητικός γι’ αυτό και απαιτείται η αυτοδέσμευση τους, η εφαρμογή της κοινωνικής περιβαλλοντικής ευθύνης και η συνεργασία του με το τοπικό παρατηρητήριο βιώσιμης ανάπτυξης.

 

 

11 Ιουλίου 2009

Γιάννης Ζήσης, Μέλος της μκο ΣΟΛΩΝ
ioanzisi@otenet.gr