|
|
«Είναι στην ουσία των πραγμάτων το ότι η οποιαδήποτε επιτυχία γεννά κάτι, που θα καταστήσει αναγκαία μιαν ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια», Ουόλτ Ουίτμαν|
Όμως, είμαστε πλέον αντιμέτωποι με τρία μεγάλα προβλήματα: Β) Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα είναι η συστημική κρίση που ξεδιπλώνεται, τόσο στην οικονομία με την αυτοκαταστροφικότητα των απορρυθμισμένων αγορών, όσο και στην δημοκρατία, με συντελεστές που λειτουργούν σαν επικυρίαρχοι και καθιστούν διαμεσολαβητική την πολιτική οργάνωση απέναντι στην μαζική κοινωνία. Τελικά, και η ελευθερία της αγοράς καταλήγει στην ανελευθερία και η δημοκρατία καταλήγει στην αντιδημοκρατικότητα. Τα συστήματα, ως οργανωμένες συλλογικότητες κυριαρχούνται από τον εσωτερικό τεμαχισμό τους ο οποίος διερμηνεύεται αρχικά ως ελευθερία αλλά καταλήγει ως άλλη μια μορφή επικυριαρχίας. Γ) Το τρίτο μεγάλο πρόβλημα συνδέεται με την πολιτισμική κατάσταση των λαών, με τις πολιτισμικές, θρησκευτικές και άλλες ταυτίσεις και τελικά με την ψυχολογική κατάσταση της ανθρώπινης καθημερινότητας ή του καθημερινού ανθρώπου. Στις πολιτισμικές ταυτίσεις πρέπει να συμπεριλάβουμε και την κοινωνία του θεάματος. Όλη αυτή η κλίμακα προβλημάτων, κυρίως αυτή που αφορά τα συστήματα, τις πολιτισμικές ταυτίσεις και τις ψυχολογικές καταστάσεις, αλληλενεργεί και αναδεικνύει ενίοτε μια τιτανική τραγικότητα και κρίση που συνδέεται τόσο με τις ηγετικές εκτροπές της πολιτικής όσο και με τις γεωπολιτισμικές συγκρούσεις, που συνδέονται με πολιτειακές εκτροπές, με ολοκληρωτισμούς και φονταμενταλισμούς, έστω και αν αυτοί διαμεσολαβούνται από την σύγχρονη κοινωνία του θεάματος και της κατανάλωσης. Οι κρίσεις αυτές δεν θα είχαν το ολοκληρωμένο τους τίμημα και κόστος αν δεν ήταν συνυφασμένες και με την περιβαλλοντική κρίση η οποία απαιτεί συρρίκνωση των οικονομιών και δραστικό αναπροσανατολισμό τους. Όταν λέμε συρρίκνωση εννοούμε μείωση της ζήτησης και της κατανάλωσης και όταν λέμε αναπροσανατολισμό εννοούμε στροφή σε πιο αειφορικές μορφές παραγωγής και κατανάλωσης τόσο όσον αφορά την ενέργεια όσο και τα προϊόντα. Ταυτόχρονα, απαιτείται μια πολιτισμική αποσύνδεση από την οικονομία. Απαιτείται δηλαδή ο άνθρωπος να λειτουργεί σαν πολιτισμικό ον, όλο και πιο απελευθερωμένο από την κατανάλωση, να απελευθερώσει την ευτυχία ως στόχο και όραμά του, να απελευθερωθεί από την επιθυμία του για καταναλωτική ευμάρεια και να αναπτύξει μια διαφορετική και βιώσιμη πολιτισμική ταυτότητα. Αν προσθέσουμε σε αυτό το σημείο τους μηχανισμούς και τα πεδία που εμπλέκουν την ισχύ με την οικονομία, την στρατιωτική βιομηχανία, τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς και ανταγωνισμός των κρατών και τελικά και τις φονταμενταλιστικές συγκρούσεις, δημιουργείται μια κατάσταση με δυσοίωνες προοπτικές. Το ζήτημά μας είναι ότι πρέπει να κατανοήσουμε βαθιά όλη αυτή την κατάσταση, ώστε να μην υποκύψουμε στην πλάνη ότι η συνέχιση και ο προσανατολισμός του πολιτισμού προς την αυτοκαταστροφή αποτελεί μονόδρομο. |
|
Για μια ομαλή μετάβαση στο νέο Είναι προφανές επίσης ότι και πολιτισμικά δεν μπορεί να γίνει άμεση αλλαγή όσο και αν είναι προφανής η αναγκαιότητα μιας τέτοιας αλλαγής, όσο και αν φαίνεται αυτή λογικά ως άμεση και αυτονόητη. Η σειρά των αλλαγών πρέπει όχι μόνο να ξεκινήσει αλλά και να εξασφαλιστεί ώστε αυτή να εξελιχθεί ορθά και ομαλά. Πρωταρχικά, πρέπει να ξεκινήσουμε από αυτή την χωριστική μας αλλοτρίωση, και την ανταγωνιστική μας ενσωμάτωση σε μια άδικα ιεραρχημένη ζωή. Πρέπει να ξεκινήσουμε με εκείνη την θεμελιώδη αυτογνωσία που θα μας απελευθερώσει από την ιδιοτέλεια και την χωριστικότητά μας, από την χωριστική ταυτοποίηση και ταύτιση που οδηγεί σε μεγάλη έκταση στην διαμεσολαβητική στρέβλωση και στις αυξημένες ανάγκες διαμεσολαβητικής συνοχής, που όμως έχει έναν εξουσιαστικό χαρακτήρα ώστε να ρυθμίζονται μέσω της εξουσίας οι κίνδυνοι των ιδιοτελών μας υπερβολών και η βλαπτικότητα τους. Είναι ανάγκη τελικά να ανακαλύψουμε μια άλλη ταυτοτική αναφορά μέσα μας τέτοια που να μειώνει την ιδιοτέλειά μας, να αναδειχθεί η ομαδικότητα της φύσης μας και ταυτόχρονα η βαθύτερη εσωτερική ελευθερία από τις κοινωνικές χαλκεύσεις. Έχουμε ανάγκη από μια ταυτοτική ενάργεια και μια εναρμονιστική ταυτοποίηση η οποία να μην κινείται, άμεσα ή έμμεσα, κάτω από την δραματικότητα του φόβου του θανάτου, αν διαθέτει εκείνη την βεβαιότητα ύπαρξης και διάρκειας και ταυτόχρονα να μην προσδιορίζεται στο κοινωνικό περιβάλλον μέσα από μια σχέση επιθυμίας και ανταγωνισμού. Μόνο αν πετύχουμε να αναπτύξουμε αυτές τις ψυχολογικές απελευθερωτικές αλλαγές, αν όχι σε ευρεία έκταση τουλάχιστον σε κοινοτικές νησίδες, μπορούμε να ελπίζουμε ότι δεν θα μεταφέρεται το κόστος της εξωτερικής αλλαγής της μείωσης της κατανάλωσης και της ζήτησης σε οικονομική καταστροφή που θα πυροδοτεί και μια πολιτική καταστροφή. Ας σκεφτούμε πόσο δραστικές είναι οι αλλαγές που απαιτούνται μέσα από την κλιματική κρίση. Ζητώντας δημογραφική μείωση και αποκλιμάκωση της ανθρωπότητας, προφανώς μειώνουμε την παραγωγικότητά της, μειώνουμε την κατανάλωσή της, επιβαρύνουμε τα ασφαλιστικά ζητήματα και συστήματα υγείας και πρόνοιας και διαμορφώνουμε συνθήκες μιας βαριάς οικονομικής και τελικά πολιτικής κρίσης. Και όμως αυτό είναι το αιτούμενο της κλιματικής κρίσης! Έχουμε οδηγηθεί λοιπόν σε τραγικές αντιφάσεις στο υπάρχον σύστημα. Ότι ακριβώς απαιτείται για να υπάρχει κοινωνική ευημερία και τελικά, υπό ορισμένες πλευρές και ειρήνη, είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που απαιτείται για να μην έχουμε την περιβαλλοντική κατάρρευση και το περιβαλλοντικό κραχ του πολιτισμού!
|
|
Η ανάγκη για απελευθέρωση από την ατελή νόηση
Μέσα από αυτή την νοητική ολοκλήρωση, την ολοκλήρωση της κατανόησης και της ερμηνείας της θέας του εαυτού μας και του κόσμου φτάνουμε στην πραγματική ηθική και έτσι αναδεικνύεται ότι η ηθική και η νόηση είναι απολύτως αλληλένδετες όψεις. Η καθαρή λογική είναι και καθαρή ηθική. Αυτό βέβαια δεν πρέπει να αναπτυχτεί μόνο ατομικά αλλά και συλλογικά στις συλλογικές μας ταυτίσεις και πρέπει να αναπτυχτεί με ένα υπαρξιακό βάθος και έρεισμα όπως πχ στην καθημερινή μας οικονομική συνδιαλλαγή και συναλλαγή. Αντίστοιχα επίσης ισχύουν για το πεδίο της πολιτισμικής ταυτότητας που αφορά τα έθνη και τις θρησκείες. Πρέπει να υπερβούμε τις μορφές χωριστικότητας και του αναχρονισμού μας, με άλλα λόγια να υπερβούμε τις ατέλειες και τις αμέλειες του νου, στις ατομικές και στις συλλογικές εκφάνσεις της ζωής μας και να οδηγηθούμε σε μια ανοικτή πληρότητα στοχαστικής διαβίωσης. Αν απελευθερώσουμε αυτές τις δημιουργικές δυνάμεις της σκέψης και της βούλησης μέσα από τον λόγο, τότε οπωσδήποτε δεν θα μας προσδιορίζουν τα υφιστάμενα συστατικά της οικονομίας και τα οικονομικά εργαλεία! Τότε θα βρεθεί η λύση στο ασφαλιστικό με όρους δημογραφικής συρρίκνωσης και μείωσης των οικονομικών μεγεθών. Θα πρέπει να λειτουργήσουμε βέβαια υπό την λογική ενός δημιουργικού και απελευθερωτικού μερισμού. Αν επίσης μειώσουμε την παραγωγή και την κατανάλωση και αναπτύξουμε μια νέα θεσμική δυναμική, σίγουρα δεν θα υποστούμε οικονομική ύφεση από πληθωρισμό, κραχ και τις υπόλοιπες κοινωνικές πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες. Είναι προφανές ότι στον 21ο αιώνα θα απαιτηθούν ίσως δύο γενεές γι’ αυτή την αειφορική προσαρμογή, για την ολοκλήρωση της βιωσιμότητας του πολιτισμού της ανθρωπότητας και της κοινωνίας. Πρέπει να προωθήσουμε σε αυτές τις γενιές το ιστορικό κόστος του παρελθόντος και του παρόντος, να το μετουσιώσουμε σε έναν αποπροσανατολισμό, σε έναν νέο κοσμοσύστημα που θα συνθέτει υποκειμενικούς και αντικειμενικούς όρους όπως ακριβώς ο άνθρωπος είναι ο δημιουργός αυτών των αντικειμενικών και κοινωνικών όρων μέσα από την συνείδησή του, μέσα από τον αυτοπροσδιορισμό του και από την επιθυμία του. Αυτό θα είναι το πέρασμα από την τραγικότητα του ανθρώπου και των συνθηκών σε ένα μετατραγικό κόσμο και σε έναν μετατραγικό άνθρωπο, μέσα από την μετατραγικότητα του λόγου, της θέλησης και της συμπάθειας. Η σχέση μας με την ολότητα θα απελευθερώσει τον εαυτό μας, θα μας φέρει σε θέση ελευθερίας και αυτή η θέση ελευθερίας θα μας επιτρέψει μετά να αλλάξουμε τις αντικειμενικές συνθήκες με το ελάχιστο δυνατό κόστος, γιατί θα έχουμε περιορίσει τον ηθικό κίνδυνο της ελευθερίας από τους συστημικούς αυτοματισμούς. Οι συστημικοί περιορισμοί χρειάζονται για να ελέγχουν τον ηθικό κίνδυνο του υποκειμενισμού μας, της ιδιοτέλειας μας. Όταν λοιπόν θα εκφραστεί αυτή η καλή θέληση θα αναπτυχθεί μια νέα δυναμική εμπιστοσύνης και απ’ αυτή την νέα πίστη και τον νέο ομολογιακό πολιτισμό θα απελευθερωθεί ένα νέο θεσμικό γίγνεσθαι, θα δημιουργηθεί ένα νέο κοσμοσύστημα. Αυτό το έλλειμμα της ομολογιακής πίστης αποτελεί την αιτία που όλες οι ιδεολογίες θεώρησαν πανάκεια την εξωτερική αλλαγή και το εξωτερικό σύστημα. Γ΄ αυτό απέτυχαν, είτε αυτές είναι οι ιδεολογίες του φιλελευθερισμού είτε του σοσιαλισμού. Πρέπει να δούμε τα ζητήματα συνθετικά και ολιστικά για να μπορέσουμε μετά να λειτουργήσουμε ολοκληρωμένα, συστημικά, στρατηγικά και επιχειρησιακά σε αυτή την αλλαγή. Στα πολιτικοοικονομικά αυτά συστήματα απουσίαζε η ταυτοτική αναφορά, ενώ στα συστήματα των θρησκειών στις πολιτισμικές, εθνοτικές και άλλες ταυτίσεις, έλειπε η συστημική αναφορά στο περιβάλλον και στις αντικειμενικές σχέσεις. Τώρα πρέπει να βαδίσουμε με σύνθεση ολιστικά.
|
|
Το αίτημα για αναδημιουργία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Η βιωσιμότητα του κόσμου έχει ένα ιστορικό τίμημα: την αναδημιουργία. Πρέπει να ξαναδημιουργήσουμε τον εαυτό μας και το συστημικό μας περιβάλλον. Η αναδημιουργία του κόσμου είναι το ιστορικό τίμημα της βιωσιμότητας όχι με την έννοια μιας αλλοτρίωσης της φύσης αλλά με την έννοια μιας αναδημιουργίας του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ένας από τους βασικούς κινδύνους στην πορεία για ένα νέο κοσμοσύστημα βρίσκεται τόσο στην ατέλεια του εγχειρήματος και στην υποκατάστασή του και στην ιδεολογηματική του στρέβλωση. Απαιτείται νηφαλιότητα και ολοκλήρωση. Ο διάλογος για αυτό το κοσμοσύστημα πρέπει να αποτελέσει κέντρο πολιτικών και επικοινωνιακών εξελίξεων με ανοικτές διαδικασίες και απαιτεί την ενεργότητα ή καλύτερα την αφύπνιση του αδιάθετου ή λανθάνοντος ενδιαφέροντος όλων μας.
|
|
Ιωάννης Ζήσης, συγγραφέας |
