Κάθε τοπική κοινωνία, στο πλαίσιο της συστημικής ολοκλήρωσής της στο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι, οφείλει να λειτουργεί με όρους υπευθυνότητας και αλληλεγγύης τόσο κινηματικά όσο και επιχειρησιακά Αυτή η αλληλεγγύη θα πρέπει να φθάνει βέβαια όχι μόνο στη λογική μιας βοήθειας, μιας αρωγής, με όρους υλικών προϊόντων, αλλά πρέπει να φθάνει και σε επίπεδο θεσμών. Η ανάπτυξη της θεσμικής αλληλεγγύης είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει μια αξιολόγηση της αναγκαιότητας και της βοήθειας που απαιτείται κατά περίπτωση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μια περίπτωση όπως αυτή στη Γάζα της Παλαιστίνης απαιτεί τόσο θεσμική και επικοινωνιακή, όσο και αλληλεγγύη οικονομική, αλληλεγγύη στήριξης υποδομών, καθημερινών αναγκών κ.λπ.
Παράλληλα, όμως, πρέπει να σημειώσει κανείς ότι, ενώ εκεί η διάσταση έχει παγκόσμια πολιτική σημασία, υπάρχουν πεδία βαρβαρότητας λόγω μεγάλης συγκέντρωσης εξουσίας στον αντίθετο πόλο. Υπάρχουν πεδία βαρβαρότητας που απαιτούν και θεσμική και οικονομική ή ανθρωπιστική αλληλεγγύη, όπως στην περίπτωση του Κονγκό ή της Ζιμπάμπουε.
Μπορεί να πει κανείς ότι η Αφρικανική ήπειρος δείχνει να είναι μιας ήπειρος «ενός κατώτατου Θεού», διασκευάζοντας τη γνωστή φράση. Ωστόσο, εκεί που ακριβώς υπάρχει ένας άνισος πολιτικός στρατιωτικός και οικονομικός συσχετισμός, υπάρχει (όντως) μια πολύ μεγάλη ασυμμετρία και εκεί, ακριβώς, πρέπει να εκδηλώνεται με καθαρότητα η αλληλεγγύη με όλες τις όψεις.
Ας έρθουμε όμως στο θέμα της ευθύνης των τοπικών κοινωνιών. Οι τοπικές κοινωνίες θα πρέπει να λειτουργούν ως ολοκληρωμένα σύνολα στην διεθνή κοινότητα. Θα πρέπει να αρθρώνουν έναν λόγο περιφερειακής δικτύωσης στο οικουμενικό πλαίσιο και, ταυτόχρονα, να αναδεικνύουν και την ταυτότητά τους ως πόλο σχέσης με την οικουμενικότητα, περιορίζοντας τον αποκλεισμό, την περιθωριοποίηση και διευρύνοντας την πρόσβαση και τη δημιουργική επανιστορικοποίηση τους.
Η αλληλεγγύη, λοιπόν, και η υπευθυνότητα αποτελούν και για τις τοπικές κοινωνίες άξονες ολοκλήρωσης στο διεθνές πεδίο και αυτό είναι ένα νέο αναδυόμενο στοιχείο. Όπως, παλαιότερα, μέσα από άτομα και από ομαδικές προσπάθειες προέκυψαν διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Ερυθρός Σταυρός, μπορούμε να φανταστούμε μια πολύ μεγαλύτερη παγκόσμια δυναμική που θα προκύψει εάν αρχίσουν να αναδεικνύουν με έναν τέτοιο τρόπο τον ρόλο τους οι τοπικές κοινωνίες.
Οφείλουν βέβαια να περιορίσουν τη μεροληψία, όχι μόνο κάτω από την ομπρέλα της επικοινωνιακής εξουσίας και ισχύος των αντιπαρατιθέμενων μερών, στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής ή ανθρωπιστικής παρέμβασης, αλλά στη λογική των πολιτισμικών προκαταλήψεων, τις οποίες πρέπει να σημειώσουμε, ώστε να λειτουργήσει μια αξιολόγηση της οικουμενικότητας που, έτσι κι αλλιώς, υφίσταται.
Επίσης, δεν πρέπει να συμπεράνουμε ότι επειδή κάποιος είναι οικουμενικός θρησκευτικός όμιλος έχει μεγαλύτερο βαθμό οικουμενισμού. Αντίθετα, μάλιστα, μπορεί να είναι ένας βαθύτατα αντι-οικουμενικός και βαθιά φονταμενταλιστικός όμιλος, ο οποίος τυχαίνει να έχει οικουμενική κυριαρχία. Η οικουμενικότητα δεν πρέπει να κρίνεται στο πλαίσιο της κυριαρχίας, αλλά στο πλαίσιο του κατά πόσο δεν ασκεί έλεγχο, δεν αναπτύσσει κυρίαρχη παρέμβαση.
Οι παράγοντες που ασκούν κυρίαρχη οικουμενική παρέμβαση πρέπει να θεωρούνται αντίπαλες όψεις αυτής της οικουμενικότητας και πρέπει να αξιολογούνται. Η αμεροληψία, όμως, δεν θα κριθεί με βάση τον αδύναμο, περιστασιακά και συγκυριακά, τοπικό φονταμενταλισμό –επειδή ακριβώς κρίνεται σε αντίθεση με ισχυρά παγκόσμια lobby– αλλά θα κριθεί με βάση την οικουμενική αμεροληψία.
Η βάση αυτή είναι συνυφασμένη με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες τελείως αφαλκίδευτα, διότι γνωρίζουμε ότι στο επίπεδο του Συμβουλίου Ασφαλείας, παραδείγματος χάριν, υπάρχει πολύ περισσότερη φαλκίδευση από ότι στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που συγκροτείται από όλα τα κράτη. Εδώ ακριβώς όμως υπάρχουν κάποια άμεσα κριτήρια, όπως, για παράδειγμα, σε συνάρτηση με το πλαίσιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των ανθρωπίνων αναγκών, όπου τίθενται βέβαια και θέματα της οικονομικής ένδειας. Διότι πρέπει να δούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα και με την οικονομική τους διάσταση και, συνεπώς, θα πρέπει να αναπτύξουμε μια τέτοια αμεροληψία και σε σχέση με τους τομείς έκφρασης και πραγμάτωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ελευθεριών. Δεν είναι μόνο, για παράδειγμα, τα θέματα της γυναίκας στον Τρίτο Κόσμο ή των παιδιών. Είναι και τα θέματα της οικονομικής τάξης πραγμάτων, τα θέματα σε σχέση με την μητροπολιτική κυριαρχία, με τον νεο-αποικιακό πατερναλισμό, και ούτω καθεξής.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να προσεγγίσουμε ολοκληρωμένα το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών για να είμαστε αμερόληπτοι και τομεακά, δηλαδή σε σχέση με τους τομείς έκφρασης και πραγμάτωσής τους. Αυτό δεν σημαίνει, σε καμμία περίπτωση, καμμία υποβάθμιση έναντι των δικαιωμάτων, π.χ., των γυναικών απέναντι σε μια θρησκεία, ή σε μια κυβέρνηση, ή ακόμη και των φτωχών απέναντι σε μια κυβέρνηση. Αντίθετα, σημαίνει αναγνώριση των δικαιωμάτων των ανθρώπων αυτών απέναντι σε συστημικές πατερναλιστικές πιέσεις, απέναντι στις οποίες θα πρέπει να αναπτύσσεται ακεραιότητα, ελευθερία, δυναμική αυτοπροσδιορισμού και δυναμική επάρκειας εσωτερικής, όχι ως ολοκληρωτισμός και κλειστότητα αλλά ως δυναμική αμοιβαιότητας στην εποικοδομητική αλληλεπίδραση.
Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας
06 Μαΐου 2009
