ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΙΚΟΝΑ – Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πετύχουμε αυτή την οπτική γωνία που να μας επιτρέπει να θεωρήσουμε συνολικά, ανθρωπολογικά, παγκόσμια αλλά και προσωποποιημένα (με την έννοια βέβαια μιας φασματικής πληθώρας διαφορετικών ανθρώπων) τον σύγχρονο κόσμο, ιδιαίτερα μέσα στις προοπτικές της κρίσης του.  
        Η βασική συνιστώσα που οφείλουμε να αντιληφθούμε συνδέεται με τα χαρακτηριστικά με τα οποία πλέον είναι εξοπλισμένος ο άνθρωπος σαν δυναμική και που πρόκειται να λειτουργήσουν καταλυτικά μέσα από το πλήθος των ανθρώπων ως ποιότητες σε σχέση με το σύστημα το οποίο υποτίθεται επιβίωσε μέχρι τώρα. 
        Ένα ανθρωπογενές σύστημα που επιβίωσε εκφράζοντας σε ένα βαθμό δυναμικές αμοιβαίας εξισορρόπησης στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία.

        Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι θεσμικά ενσωματωμένος. Η κατάσταση αναδεικνύεται σαν κυρίαρχη θεσμική ενσωμάτωση που όμως εμφανίζει ένα έλλειμμα ανθρωπολογικής συνοχής. Ο άνθρωπος, ο καθένας δηλαδή, τελεί υπό ένα καθεστώς ανθρωπολογικής χωριστικότητας και η κυρίαρχη ιδιότητα είναι αυτή η χωριστικότητα. Υπάρχει δηλαδή μια ενσωματική οργάνωση της χωριστικότητας.

        Αν θέλουμε να προσδιορίσουμε πιο αναλυτικά, πιο φασματικά, αυτή την ανθρωπολογική κατάσταση μπορούμε να πούμε ότι η ανθρώπινη φύση σήμερα είναι υπερδιεγερμένη ατομικιστικά. Είναι σχισματοποιημένη νοητικά, είναι παθητικοποιημένη λειτουργικά, δεν έχει δυναμική αντίσταση ουσιώδους εξέγερσης, δεν έχει αυτή την επιλογή της ελευθερίας, γιατί υπολογίζει το κόστος της διαφοροποίησης στα θεμελιώδη ως δυσβάστακτο. Δηλαδή δεν επιλέγει την θυσία που απελευθερώνει, δεν κινείται προς το καθεστώς απελευθερωτικής θυσίας. Αντίστοιχα παραμένει σχισματοποιημένη νοητικά όπου ο καθένας έχει μια δική του οπτική γωνία η οποία αδυνατεί να αντιληφθεί την αναλογικότητα, την ομοιότητα, την σχέση και την διαφορά στην ουσία από τις άλλες οπτικές γωνίες.

  
        Τέλος, διακατέχεται από αποπροσανατολισμένες έξεις και επιθυμίες που εξαρθρώνουν στην ουσία την συνειδητότητα μέσα στην θεμελιώδη αλλοτρίωση, μέσα στον θεμελιώδη φαύλο κύκλο, διασκεδαστικά και ψυχωτικά υπό μια έννοια. Κυριαρχούν ως πλήρης αδυναμία μετουσίωσης της κατάστασης και παράδοση σε μια ουσιώδη αβουλία. Η επιθυμία δηλαδή εμφανίζεται σαν αβουλία και σαν αδυναμία θέλησης.

         Κυρίως εδώ συγκλίνουν η ατομικιστική υπερδιέγερση με τις αποπροσανατολισμένες έξειςσε μια ανέξοδη ναρκισσιστικοποίηση, σε έναν ανέξοδο ναρκισσισμό, που υποστηρίζεται από την κοινωνία του θεάματος, από την καταναλωτική και τεχνολογική ταυτότητα της σύγχρονης ανθρώπινης ζωής.

   
         Το βάθος του προβλήματος είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτο. Έγκειται σε ένα άδραγμα χωριστικότητας, σε ένα άδραγμα αδράνειας και γοητείας, σε ένα άδραγμα ιδιοκτησίας αλλά και ανελευθερίας κατ’ ουσίαν πνευματικής, σε μια απώλεια του Είναι. Αλλά αυτό το βάθος δεν το προσεγγίζουν αυτοί που θέλουν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κρίσης και να εκφράσουν ένα σχέδιο αλλαγής. Το βάθος του προβλήματος έχει διαφορετική εστιακή αφετηρία και δυναμική απ΄ότι το πεδίο της εκρηκτικότητας του. Η εκρηκτικότητα του συστήματος πχ μέσα στην οικονομική κρίση αναδεικνύει τον ρόλο της ανταγωνιστικότητας αλλά κανένας δεν θέλει να φτάσει στην αφετηρία αυτής της ανταγωνιστικότητας, που είναι η χωριστικότητα,  και να την αντιμετωπίσει εκεί ως κρυμμένη κεφαλή της Λερναίας Ύδρας. Θέλει να αντιμετωπίσει την κατάσταση στο πεδίο της εκρηκτικότητας του προβλήματος και όχι στην αφετηρία του. Είναι διαφορετικό το βάθος του προβλήματος από το πεδίο της εκρηκτικότητας του.  Αντιμετωπίζοντας  λοιπόν στο πεδίο της εκρηκτικότητας το πρόβλημα δεν το αντιμετωπίζουμε. Πρέπει να μπορέσουμε να προβούμε σε μια πολιτική ολοκληρωμένης αντιμετώπισης και στα δύο επίπεδα.

  
          Η εκρηκτικότητα του προβλήματος εμφανίζεται όταν για παράδειγμα ζητάμε από την μία να ηρεμήσουν οι φονταμενταλιστικές ταυτότητες, ενώ όμως διακατεχόμαστε από έναν διανοητικό ή τεχνοκρατικό και επιστημονικό υλισμό. Ταυτόχρονα ζητάμε μια πιο ζωντανή σχέση μεταξύ μας, με την φύση, με το πνεύμα. Ζητάμε περισσότερη αβλάβεια περιβαλλοντική. Ζητάμε μείωση της ζήτησης και αποσυνδεδεμένη ανάπτυξη ενώ ταυτόχρονα ζητάμε ζήτηση και κατανάλωση για την αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων.

          Όλα αυτά με την δεδομένη φύση μας μοιάζουν σαν τελείως αλληλοσυγκρουόμενοι στόχοι. Το αποτέλεσμα είναι να διαρρηγνύεται ο ιστός της ανθρωπότητας και να κυριαρχεί μια ανταγωνιστική και αποξενωτική απαξίωση στις σχέσεις μας. 

          Παράλληλα μπορούμε να πούμε ότι ένα δεύτερο βασικό συστατικό της κρίσης συνδέεται με την μείωση της αντίληψης της μακρόχρονης προοπτικής. Βλέπουμε πχ ότι η τεχνοκρατία και η επιστήμη κινούνται μερικές φορές με μια δέουσα βραδύτητα, ενώ άλλες φορές με μια σχεδόν ανάπηρη πνευματικά βραδύτητα, ενώ μια διαισθητική λογική θα ήταν επαρκής να αποκαλύψει πολύ εύκολα την πραγματικότητα και την κρίση ή και να την προλάβει. Αυτό μπορεί να το πει κανείς σχετικά με θέματα που αφορούν την οικονομική κρίση μέχρι και με θέματα που αναδεικνύονται μέσα από μια συνήθη πειραματική διαδικασία που «…διυλίζει τον κώνωπα και καταπίνει την κάμηλον». Είναι προφανές ότι δεν μπορούν να συνυπάρξουν μερικά χαρακτηριστικά. Δεν έχουμε για παράδειγμα την ικανότητα μιας αντίληψης μακρόπνοης προοπτικής. Έχει χαθεί η φιλοσοφικότητα της σκέψης. Ο Αριστοτέλης μιλούσε για την σπανιότητα ως τον παράγοντα που επέβαλε το αιτήμα της δικαιοσύνης, και προφανώς το έλεγε χωρίς να κάνει στατιστικές ή άλλες μελέτες και μαθηματικοποιήσεις. Είχε αυτή την ενορατικότητα.

  
        Βασική μας λοιπόν ανάγκη είναι να αναπτύξουμε αυτή την ενορατικότητα παράλληλα με την ομαδικότητα που λέγαμε πριν ως υπέρβαση χωριστικότητας, ώστε να μπορούμε απ’ το κατάλληλο ύψος, απ’ το κατάλληλο σημείο, να αναδείξουμε αυτές τις δυνάμεις υπηρεσίας και αλληλεγγύης. Να αναδείξουμε αυτή την αβλάβεια με συνταύτιση και συμπάθεια αντί της χωριστικότητας δηλαδή. Να αναδείξουμε νέες νοοτροπίες σχέσεων.

        Η ανάκτηση λοιπόν της αντίληψης της μακρόπνοης προοπτικής είναι ένα ζωτικό στοιχείο για να απαγκιστρωθούμε από αυτή την υλιστική αδράνεια της συνειδητότητας που πολλές φορές ντύνεται με την πειραματική και εργαστηριακή λογική η οποία εντούτοις την ίδια ώρα διαγράφει το διαισθητικό μέρος της. Όλο και πιο πολύ για παράδειγμα θα επαληθεύεται αυτή η προληπτική διαίσθηση του ότι η βιοτεχνολογία κρύβει τεράστιους κινδύνους. Και όμως η τεχνοκρατική κοινότητα δεν την είχε αυτή την αίσθηση, ακόμη και αυτοί που υπήρξαν βέβαια θύματα αργότερα μιας κατασκευασμένης, επιστημονικής, τεχνοκρατικής προσέγγισης.

         Δεν θέλει πάρα πολύ να καταλάβουμε πόσο κοντά μπορούμε να σταθούμε στην καταστροφή από γεωοικονομικούς, γεωπολιτικούς και γεωπολιτιστικούς λόγους. Δεν θέλει πάρα πολύ να καταλάβουμε ότι όλα αυτά έχουν σαν ορμητήριό τους την αλλοτρίωση μας από την χωριστικότητα, απ’ αυτή την ιδιοκτησιακή μας σχέση με τον κόσμο.

          Από κει ξεκινάει η απληστία και το δεδομένο που έχουμε αντί να είναι ένα ευτυχισιακό δεδομένο γίνεται ένα δεδομένο βουλημικό. Ερχόμαστε έτσι για παράδειγμα στο ανθρωπολογικό ζήτημα της οικονομίας και στην παγίδα της δημοκρατίας και της αγοράς. Στην δυναμική του ηθικού κινδύνου που εγκαλεί ως αντίβαρο του τον καταναγκασμό και τον ανταγωνισμό, που όμως και αυτός ενεργοποιεί μια σειρά αρνητικών και απαξιωτικών εκδοχών. 

  
        Η ανθρωπολογική παγίδα της δημοκρατίας και της αγοράς είναι μέσα μας. Είναι η Λερναία Ύδρα. Το ανθρωπολογικό ζήτημα της οικονομίας σε κάθε περίπτωση είναι το σημείο υπονόμευσης της λογικής που προηγείται των συστημάτων. Έτσι λοιπόν η παγκόσμια εικόνα που προβάλλει έχει εμάς ως ανθρώπους κλεισμένους σε ένα ναρκισσιστικό παραλήρημα, όταν δεν είμαστε ληθαργικά συμμορφωμένοι με την αδρανειακότητα μας, και ταυτόχρονα μας έχει πειθήνιους σε μια συλλογική αυταπάτη και γοητεία. 
        Δεν είναι καιρός να τελειώσουμε με αυτό τον φαύλο κύκλο; Όταν μάλιστα αυτός ο φαύλος κύκλος διαχειρίζεται πλέον όχι μόνο συσσωρεύσεις κεφαλαίου που οδηγούν σε κερδοσκοπικές καταστροφικές οδύσσειες αλλά και σε ιμπεριαλιστικές διεθνείς συγκρούσεις. Υπάρχει η συσσώρευση όχι μόνο κεφαλαίου αλλά και τεχνολογικής πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος, όπως και συγκέντρωση συγκρουόμενων διαθέσεων. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει ακόμη αυτή η δυνατότητα να φτάσουμε σε αυτή την ενορατικότητα, την ομαδικότητα και την υπηρεσία που προαναφέραμε ως διαμορφωτές του εαυτού μας και των σχέσεων μας, ως απελευθερωτές μας σε ένα ευρύτερο πεδίο ζωής.

8 Απριλίου 2009

Γιάννης Ζήσης, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων