1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ_Μέρος Α’ (του ΓιάννηΖήση)

Η βιωσιμότητα και το σχέδιό της  (α μέρος) 
Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να γενικευθεί η αρχή της βιωσιμότητας στην προοπτική της συμβιωτικότητας υπό το φως εννοιών όπως η φέρουσα ικανότητα. Το πρώτο μας βήμα είναι να καθορίσουμε το γενεαλογικό πλαίσιο της βιωσιμότητας με λειτουργικές έννοιες και έτσι να καθορίσουμε την κατευθυντήρια γραμμή του σχεδίου της βιωσιμότητας. Η βιωσιμότητα διαμορφώνεται και καθορίζεται από την φέρουσα ικανότητα ενός μέρους ή ενός συστήματος και μιας ολότητας  και  από τη συμβιωτικότητα των μερών του. 

Η φέρουσα ικανότητα ως βασικός παράγοντας βιωσιμότητας

Εξετάζοντας για παράδειγμα τη φέρουσα ικανότητα μιας πολιτικής κοινωνίας, την βλέπουμε να αναφέρεται για κάθε έναν, για το σύνολο, τις διαδικασίες με θεμελιακή αναφορά την ένταση του πολιτικού εθελοντισμού. Η εντασιακή δυναμική σε κάθε περίπτωση προσδίδει και ένα ποιοτικό στίγμα. Στην περίπτωση του οικοσυστήματος, η αραιότητα, η έκταση, και η εκτατικότητα αποτελεί ένα στοιχείο, παρέχει ένα ποιοτικό πεδίο για τη βιωσιμότητα, την ισορροπία και την αρμονία. Η δυναμική σχέση της έκτασης και της έντασης ισχύει και για τα ψυχικά φαινόμενα και ψυχικό σύστημα του ανθρώπου.

Μπορούμε να δούμε πως η έννοια της φέρουσας ικανότητας προσδιορίζει σε ένα μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα και την αντοχή του συστήματος και χαρακτηρίζει την ομοιοστασία του. Ένα σύστημα με πολύ υψηλή ομοιοστασία έχει μια ιδιαίτερα υψηλή φέρουσα ικανότητα ως προς την ιδιότητα για την οποία λειτουργεί ομοιοστατικά.  Δεν θα μπούμε σε πολύ πιο λεπτομερείς, διεξοδικές, λειτουργικές και εννοιολογικές διερευνήσεις για τη φέρουσα ικανότητα.

Η έννοια της φέρουσας ικανότητας, μας είναι πολύ πιο προσιτή και προσβάσιμη στη γενική της εικόνα και θέα, στην εικόνα που μας δείχνει για παράδειγμα, με ποιες συνθήκες είναι βιώσιμη μια πόλη, αν πχ μια πόλη χρειάζεται περισσότερη αραιότητα, με ένα συγκεκριμένο δημογραφικό φορτίο που μπορεί να σηκώσει ένα συγκεκριμένο χωροταξικό πλέγμα πόλης, σ’ ένα πολυμορφικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, ένα φυσικό οικοσύστημα έχει μια συγκεκριμένη αβλαβή χωρητικότητα στους εντασιογόνους συντελεστές του και ανάμεσα σε αυτούς είναι οι δράσεις και οι παρενέργειες που έχει ένα ανθρωποσύστημα σε αυτό. Αυτή η δυναμική μπορεί να τύχει μιας ιδιαίτερης ανάλυσης και επεξεργασίας σε πλήθος αναλόγων περιπτώσεων.

Η έννοια της φέρουσας ικανότητας είναι συνθετική. Μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε και για κάθε πεδίο, δυναμική, και συσχετισμό. Αναδεικνύει την εσωτερική δυναμική τόσο σε σχέση με την ενδογενή ανάπτυξή της όσο και σε σχέση με το περιβάλλον. Αν θα θέλαμε να αναλύσουμε περαιτέρω τη φέρουσα ικανότητα θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή προσδιορίζεται αφετηριακά από την ιδρυτική πράξη, αρχή και σύνθεση ενός όντος, ενός συστήματος πχ από το DNA του. Η ιδρυτική δυναμική έχει μέσα της ενδογενείς λειτουργίες συνέχειας και ανάπτυξης σε ένα χρονοδυναμικό πεδίο με διακλαδώσεις, με ιστορικότητα που αποτυπώνεται με αναδράσεις και επηρεάζεται από την ικανότητα του αναπτύγματος αυτής της ιστορικής αρχής τόσο για συνέχεια όσο και για καινοτομία.

Οι δυο βασικές πράξεις, οι πράξεις της συνέχειας και της καινοτομίας προσδιορίζουν την ανάπτυξη του υπάρχοντος και τη βιωσιμότητά του. Η καινοτομία το αλλάζει, το προσαρμόζει, το αναβαθμίζει, το διαφοροποιεί. Η συνέχεια διατηρεί την ταυτότητα, την ομοιοστασία και την ακεραιότητα μέσα στο πλαίσιο των αλλαγών. Η διαλεκτική συνέχειας και καινοτομίας, συντήρησης και δημιουργίας, – όπου η δημιουργία είναι ταυτόχρονα μια αποδόμηση, μια αλλαγή ή μια καταστροφή και ταυτόχρονα μια πρόοδος, μια ανάπτυξη,- έχει καταξιωθεί στο φιλοσοφικό και επιστημονικό λόγο έτσι ώστε δε χρειάζεται να επιχειρηματολογήσει κανείς γι’ αυτήν. Είναι όμως μια διαλεκτική που μπορεί να αναδειχθεί πολύ περισσότερο σήμερα μέσα από τον ειδικό της ρόλο, σε κάθε αλλαγή του συστήματος όπως πχ στο να συμβιβάζει την παράδοση με τον εκσυγχρονισμό, την πρόοδο και την εξέλιξη.

Γενικά, το ζήτημα της αμετατροπίας και της εξέλιξης όπως έχει τεθεί στον χώρο των βιολογικών επιστημών και γενικότερα στο επιστημονικό γίγνεσθαι, είναι ένα ζήτημα που υπάρχει και για το πολιτισμικό και ιστορικό γίγνεσθαι του ανθρώπινου συστήματος αλλά και γενικότερα στο ερευνητικό και θεωρητικό πεδίο κάθε επιστήμης. Αυτό, μας διευκολύνει στο να διαμορφώσουμε μια συνεπή σύνθεση και σύγκλιση στην οποία διατυπώσαμε ότι στοχεύουμε. Η φέρουσα ικανότητα, μπορεί να αναλυθεί, να ποσοτικοποιηθεί και να αναδειχθεί ποιοτικά μέσα από αυτή τη διαλεκτική της ιδρυτικής αρχής, της συστατικής πράξης, της συνέχειας και της καινοτομίας. Μπορεί επίσης να γίνει πολύ καλά κατανοητή, όπως είδαμε προηγουμένως, με τη διαλεκτική θεώρηση των σχέσεων, του μέρους και του όλου, του ποσοτικού και του ποιοτικού, της έντασης και της έκτασης, της ισορροπίας, της αρμονίας και της εναρμόνισης μέσα στη σχέση του εσωτερικού με το περιβάλλον.
Αυτή η σχέση αναδείχθηκε προνομιακά στο χώρο της οικολογικής θεώρησης, της συστημικής προσέγγισης των οικολογικών προβλημάτων και της οικολογικής διαχείρισης. Η προνομιακότητα αυτή αίρεται καθώς το πεδίο εφαρμογής της έννοιας είναι προφανώς καθολικό και γενικό και αναδεικνύει ένα πεδίο πλουραλιστικής εμβέλειας σε κάθε τομέα του επιστητού και της διαχείρισης της λειτουργίας του ανθρώπου και της φύσης.

Η βιωσιμότητα συνδέεται με τη δυναμική του όντος και του υπάρχοντος, ώστε να προσαρμόζεται στο εξελικτικό πεδίο, στη φύση, στην επενέργεια του χρόνου μέσα στη ενδογενή και περιβαλλοντική φύση.  Η συμβατότητά μας, με το χρόνο όπως κινείται από το παρελθόν προς το μέλλον και με τη ικανότητά μας να διατηρούμε τις λειτουργίες μέσα στο χρόνο που αλλάζει και την αμετατροπία, μεγιστοποιώντας την εξέλιξή μας, είναι ουσιαστικά το προνομιακό πεδίο κατανόησης και ορισμού της έννοιας της βιωσιμότητας. Με την προσέγγιση αυτή για την αμετατροπία και την εξέλιξη, συμφωνούμε πρωταρχικά με τον Ζακ Μονό όπως την ανέδειξε στο βιβλίο του «Τύχη και Αναγκαιότητα» την αμετατροπία, ως κεντρικό αιτούμενο και παράγοντα στη διαδικασία της εξέλιξης χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμφωνούμε στην αναλυτικότητα και την αναγωγικότητα της προσέγγισης που έχει για το φαινόμενο της ζωής.

Η έννοια της φέρουσας ικανότητας είναι λειτουργική καθώς μας επιτρέπει να διαμορφώσουμε τα εργαλεία που θα διευρύνουν τους ορίζοντες της βιωσιμότητας να την επηρεάσουμε. Το εγχείρημα των γενετιστών να επηρεάσουν τη βιωσιμότητα με τη γενετική και τη γονιδιακή μηχανική είναι ένα εγχείρημα σε αυτή την κατεύθυνση, που ωστόσο δεν έχει αρμονικές αξίες. Το εγχείρημα της εκπαίδευσης να διευρύνει τους πληροφοριακούς ορίζοντες των ανθρώπων μέσα σε μια κοινωνία που αλλάζει την πληροφορία, είναι ένα εγχείρημα βιωσιμότητας για το επάγγελμα, για την πολιτισμική και πολιτιστική επάρκεια του ατόμου μέσα στην παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας και της αλλαγής. Βλέπουμε πόσο διάχυτο μπορεί να είναι αυτό το πεδίο εφαρμογής και πως τελικά μπορούμε να αναδείξουμε μέσα από μια ομάδα εννοιών τη συνθετικότητα και την ενιαιότητα του επιστητού μας. Δεν είναι όμως η φέρουσα ο μοναδικός βασικός παράγων της βιωσιμότητας. 

 

30 Σεπτεμβρίου 2008

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας