1

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ: ΟΜΟΦΩΝΙΑ ΚΕΫΝΣΙΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ!

Η περίπτωση Freddie Mac και Fannie Mae 

Οι παλιές γνωστές διαμάχες ανάμεσα στις σχολές της οικονομικής σκέψης έχουν πια πάψει. Αυτή η ειρήνη είναι επίτευξη της Δύσης και κυρίως των ΗΠΑ. Το πεδίο αυτής της σύγκλισης είναι η υπόθεση των δύο κολοσσών Freddie Mac και Fannie Mae. Η μία εξ αυτών ξεκίνησε επί εποχής του Φ. Ρούσβελτ το 1938. Μετά από πολλά χρόνια έγινε ιδιωτική, ενώ η άλλη ξεκίνησε πολύ αργότερα ως ιδιωτική εξαρχής, με εγγυήσεις όμως και οι δύο του δημοσίου. Σήμερα που αντιμετωπίζουν αυτή την τρομερή κρίση διαφαίνεται ότι πρόκειται να γίνουν δημόσιες, φυσικά σε βάρος των φορολογουμένων. Αλλά, όταν εξυγιανθούν με τα χρήματα των φορολογουμένων, προτείνεται να αποδοθούν πάλι στον ιδιωτικό τομέα! (Bλέπετε 1). Ο κεϋνσιανός κρατικός παρεμβατισμός προστατεύει τους ισχυρούς, ενώ η ανταγωνιστική ελευθερία απομένει στους αδύνατους, μία σύγκλιση μεν, αλλά αντίστροφη και διαστρεβλωτική και των δύο θεωριών. Όσο για τα ιδρύματα αυτά, το ένα ήταν κρατικό, έγινε ιδιωτικό, τώρα θα γίνουν και τα δύο κατά τα φαινόμενα δημόσια και μετά (ελεύθερα από βάρη) θα ξαναγίνουν ιδιωτικά. Άλλη μια εκδοχή για τη συνέχεια, τη συγχρονότητα αλλά και την εναλλαγή σε χρόνο όλων των οικονομικών θεωριών! 

Οι δύο αυτοί κολοσσοί ουσιαστικά εγγυώντο τα στεγαστικά δάνεια που παρείχαν οι τράπεζες. Όμως οι τράπεζες ήταν ασύδοτες στη χορήγηση αυτών των δανείων. Από το ίδιο το πρόβλημα των στεγαστικών δανείων αποδεικνύονται οι  βαριές ατέλειες της ίδιας της οικονομίας της αγοράς, γιατί αυτή η κατάσταση είναι προϊόν του έντονου ανταγωνισμού ανάμεσα στις μεγάλες τράπεζες, οι οποίες ανταγωνιζόντουσαν έντονα μεταξύ τους δίνοντας όσο γινόταν περισσότερα δάνεια, ενώ ήταν φανερό ότι είχαν αρχίσει να χάνουν την αξία τους οι εγγυήσεις και τα δάνεια γινόντουσαν όλο και πιο επισφαλή. Αυτό το έκαναν για να πάρουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς. Και τώρα φυσικά δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, αφού οι δύο αυτοί εγγυητές έχουν καταστραφεί, οι δανειολήπτες πολίτες δεν μπορούν να πληρώσουν και τα ακίνητα που είναι υποθηκευμένα υπέρ των τραπεζών δεν έχουν την ανάλογη αξία. Και υποτίθεται ότι ο ανταγωνισμός είναι ο κολοφώνας της αγοράς. Όμως αυτός ο τρομερός ανταγωνισμός επέφερε αυτό το γκρέμισμα, γιατί ήταν ανεξέλεγκτος.
       Διερωτάται βέβαια κανείς: Πώς αυτά τα δύο ιδρύματα εγγυώντο δάνεια τόσο επισφαλή; Μέσα από νέα οικονομικά προϊόντα; Πώς οι τράπεζες από τη μεριά τους έδιναν τόσο ασύδοτα δάνεια; Έχουν οι τράπεζες κάποια ευθύνη για αυτήν την ασυδοσία; Πρέπει οι φορολογούμενοι να πληρώσουν το αντίτιμο της ανοησίας των τραπεζών; Ο ανταγωνισμός έχει όρια ή αποτελεί την τέλεια και αλάθητη δικαιολογία, γιατί η προέλευσή του είναι «θεία»; Μπορεί ένα κρατικό σύστημα να ελέγξει τέτοια πράγματα ή όχι; Η  απόδοση ευθυνών, πέραν του  ότι είναι ηθικά και δικαιϊκά αναγκαία, θα αποφέρει ενδεχομένως και τα χρήματα από τα ταμεία των ασύδοτων τραπεζιτών για την κάλυψη των χρεών (αν και συνήθως τα χρήματά τους είναι επενδεδυμένα σε άλλα νομικά πρόσωπα και οι προσωπικές τους περιουσίες δεν θα επαρκούν γι’ αυτό). Γι’ αυτό υπήρχαν τόσες αντιρρήσεις και στην Ελλάδα όταν επρόκειτο να θεσπιστούν νομικά και στη χώρα μας οι ανώνυμες εταιρείες, επειδή ακριβώς μπορεί να υπάρξει μέσω της λειτουργίας τους διαφυγή από ευθύνες.  

Τα βασικά προβλήματα εδώ είναι τα εξής:
1.-Ανάγκη για πληροφόρηση.
2.-Το είδος της κρατικής παρέμβασης.
3.-Ανάγκη για αποτροπή της κερδοσκοπίας στην πτώση.
4.-Ανάγκη για αποτροπή υπερβολικής συγκέντρωσης πλούτου σε λίγους.
5.-Ο ρόλος της τυχόν διαπλοκής των μελών μιας κυβέρνησης.
6.-Η επιλεκτική κυβερνητική παρέμβαση.
7.-Η αρχή της καθολικότητας του κράτους.
8.-Η λογική για το δημόσιο χαρακτήρα ενός ιδρύματος.
9.-Το δόγμα της διατήρησης του οικονομικού συστήματος.
10.-Περιορισμός της δυνατότητας κρατικής παρέμβασης σε άλλους τομείς.

Αναλυτικά αυτά έχουν ως εξής:


Φωτό: προέλευση Wikipedia

       1.- Ανάγκη για πληροφόρηση. Οι πολίτες δεν μπορούν να γνωρίζουν την ακριβή αλήθεια για το τι συνέβη και συμβαίνει, πράγμα που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη για διαφάνεια της λειτουργίας τόσο του κράτους όσο και των ισχυρών εταιρειών που είναι ισχυρότερες από πολλά κράτη. Η ανάγκη για δημοκρατία προβάλλει σήμερα επιτακτικότερα από ό,τι στο παρελθόν. Όχι πως ξεχνάμε ότι το πλήθος των ανθρώπων δεν ήταν πάντοτε το πιο σοφό, όπως στην αρχαία Ρώμη που τα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου ήταν ένθερμοι οπαδοί του πολέμου  όπως π.χ. κατά των Καρχηδονίων το 217 π.Χ. καθώς και ο όχλος της Ρώμης, ενώ οι πατρίκιοι της Συγκλήτου ήσαν συνετοί και νηφάλιοι και έτσι έσωσαν συχνά τη Ρώμη. Τότε όμως υπερίσχυσε η Εκκλησία του Δήμου και η Ρώμη έχασε (Βλέπετε 2). Όμως αυτό που εννοούμε είναι ότι χρειάζεται ένα σοβαρό αντιστάθμισμα απέναντι στην υπερβολική συσσώρευση δυνάμεως, η οποία μπορεί απλώς να κρύβει τις ανοησίες και τα λάθη της μέσω αυτής της επιβολής και της απόκρυψης. 

       Αλλά σήμερα κινδυνεύει ολόκληρος ο κόσμος με κατάρρευση πράγμα που ενδιαφέρει όλους μας, όχι μόνον τις ΗΠΑ. Αν οι ΗΠΑ μπορούν να παρεμβαίνουν στρατιωτικά σε άλλες χώρες επειδή έχουν εκεί δικά τους συμφέροντα, τότε κατά μείζονα λόγο εμείς, που πρόκειται να καταρρεύσουμε τελείως αν και αυτές καταρρεύσουν (επειδή η οικονομία είναι κατά κάποιον ατελή τρόπο παγκοσμιοποιημένη), θα πρέπει τουλάχιστον να σκεπτόμαστε και να μαθαίνουμε και ίσως να πιέζουμε (αν μπορούσαμε, που δεν μπορούμε βέβαια!) σε μία ορθή κατεύθυνση, ακριβώς για να αποφύγουμε τη δική μας κατάρρευση. Όμως η αίσθηση αναλογίας καλό θα έκανε σε όλους, ισχυρούς και ανίσχυρους. Αυτό είναι ένα είδος παγκοσμιοποίησης της συνείδησής μας και μας αναγκάζει να σκεφθούμε και πέραν της γειτονιάς μας. Προς ενίσχυση της άποψης αυτής να αναφέρουμε ότι ήδη ξένες κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες κατέχουν μεγάλο μέρος τους χρέους αυτών των δύο κολοσσών, δηλαδή περίπου 1 τρις δολλάρια! (Βλέπετε 6).

        2.-Το είδος της κρατικής παρέμβασης. Τι είδους επέμβαση σκοπεύει να κάνει το κράτος, δηλαδή οι άνθρωποι που το εκπροσωπούν; Αυτό είναι τρομερά καίριο ερώτημα και έχει σχέση με το μέλλον και την ορθότητα ή μη της σημερινής λύσης.
       Το κράτος από όσο φαίνεται θέλει να επέμβει στο αποτέλεσμα και όχι διορθωτικά στο ίδιο το σύστημα, το οποίο αντίθετα θέλει να διατηρήσει ως έχει. Και αυτό το θέλουν επειδή κάθε ρύθμιση θα σημαίνει αναπόφευκτα ένα σχετικό περιορισμό των κερδών.
       Το κράτος υποτίθεται ότι ενδιαφέρεται για το καθολικό και όχι για δεδομένα άτομα, πρόσωπα ή συμφέροντα. Ακόμη και όταν ρυθμίζει σχετικά με ομάδες ατόμων, αυτές είναι αφηρημένες και όχι ονόματα, και η ρύθμιση πρέπει να αποσκοπεί στην κοινωνική ισορροπία και ειρήνη. Αν λοιπόν διασώσει κάτι χωρίς να επέμβει και διορθωτικά, θα είναι σαν να προτίθεται να διασώσει συγκεκριμένα πρόσωπα και συμφέροντα και όχι το καθολικό. Το καθολικό όμως εξυπηρετείται μόνον με διορθωτικές παρεμβάσεις σε αυτό ακριβώς που προκάλεσε το πρόβλημα και που στην πραγματικότητα ήταν ενάντια σε αυτή την καθολικότητα. Το κράτος πρέπει να τείνει πάντοτε στο καθολικό, όχι ως αριθμό αλλά ως αξία. Αλλιώς παραβιάζεται ο σκοπός του και η επιβαλλόμενη από το σκοπό του λειτουργία. Αυτά μπορεί να φαίνονται λόγια αόριστα, όμως οι αντίθετες αντιλήψεις προκάλεσαν πολλά δεινά στον κόσμο,  ξεκινώντας από το κράτος του Μουσολίνι όπου το κράτος ήταν κάτι ξέχωρο από τους ανθρώπους καθολικά και την ανάγκη τους, αλλά ήταν απλά μία εξουσία επάνω τους.

        3.-Ανάγκη για αποτροπή της κερδοσκοπίας στην πτώση. Στις μεγάλες ζημιές «καραδοκούν» και αυτοί που προσδοκούν έξαλλα κέρδη, όπως π.χ. συμφέροντα από ασιατικές χώρες δεν αγοράζουν καταρρέουσες αμερικανικές τράπεζες, επειδή είναι ακόμη πολύ ακριβές (αναμένουν ακόμη μεγαλύτερη πτώση της αξίας τους)(Βλέπετε 1). Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το ίδιο θα συμβαίνει και με δυτικούς οικονομικούς φορείς, οι οποίοι μάλιστα αλληλοκατηγορούνται όχι απλώς ότι επωφελούνται από την πτώση ο ένας του άλλου, αλλά ότι προσπαθούν κιόλας να την προκαλέσουν. Είναι μάλιστα βέβαιο ότι μαίνεται ένας τέτοιος πόλεμος ανάμεσά τους, όπως ανάμεσα στην κατηγορούμενη Goldman Sachs και τις  διαμαρτυρόμενες Bear Sterns και Lehman Brothers που έχουν φθάσει φιλονικώντας στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (Βλέπετε 5).
       Και όπως ακριβώς οι δυτικοί σκέπτονται να αποτρέψουν ή αποτρέπουν (η Γερμανία το έκανε κιόλας) την κερδοσκοπική εισβολή ξένων κρατικών κεφαλαίων στον χρηματοπιστωτικό κλάδο από χώρες της Ασίας (παρά την ελεύθερη αγορά και την παγκοσμιοποίηση!), έτσι και για παρόμοιους λόγους πρέπει να την αποτρέψουν από οπουδήποτε και αν προέρχεται (Βλέπετε 3).
       Δηλαδή κατά την πτώση αυτών των εταιρειών λειτουργεί μία άγρια κερδοσκοπία, που συμβάλλει αφενός μεν στην ταχύτερη απαξίωση των καταρρεόντων και στη συγκέντρωση ισχύος στα χέρια των ισχυρότερων του κλάδου, πράγμα που θα καταλήξει στο να δημιουργηθούν νέα δομικά προβλήματα. Με άλλα λόγια πρέπει να μπει ένα όριο στην κερδοσκοπία της ελεύθερης πτώσης στην αγορά. Γιατί από αυτό μπορεί να ξεκινήσει ένα ντόμινο καταστροφής όλης της αγοράς. Μπορεί να αισθάνονται μεγάλοι παίκτες μέσα στο παιχνίδι, αλλά για όποιον δει τα πράγματα τελείως έξω από το παιχνίδι, τότε βλέπει ότι όλοι αυτοί είναι αναλώσιμο σε ένα κύκλο ζωής που έχει το ίδιο το παιχνίδι. Η ίδια η αγορά ως παιχνίδι (γιατί τέτοια είναι) όλους τους έχει αναλώσιμους. Αν μάλιστα συνδυαστεί με τον περιορισμένο κύκλο ζωής των ανθρώπων, τότε πλησιάζει πολύ κοντά στην ισότητα, στο μηδέν. Πρέπει να αρχίσει να μπαίνει και μια βιωματική κουλτούρα, μία οντολογική αντίληψη και στον επιχειρηματία και στο σύστημα και στη δημόσια πολιτική για την οικονομία.
       Εδώ λοιπόν πρέπει να υπάρξει κανόνας δικαίου γύρω από τα ζητήματα αξίας και απαξίας των οικονομικών μεγεθών, δηλαδή δεν πρέπει να είναι μόνον ζήτημα ιδιωτικού δικαίου, αλλά και δημοσίου δικαίου. Αυτό πρέπει να γίνει, επειδή η έννοια της απαξίας αυτής δεν είναι μόνον ιδιωτικού χαρακτήρα, αλλά έχει ευρύτερα χαρακτηριστικά και η δικαιοδοσία σε τελευταία ανάλυση ανήκει στην πολιτεία, γιατί η πολιτεία είναι ο ρυθμιστής αφενός μεν της ανθρώπινης αξίας στο δικαιϊκό πλαίσιο καθώς και του πλαισίου της κερδοσκοπίας και της ιδιωτικής απαλλοτρίωσης της αξίας. Η αξία δεν μπορεί να μετράται μόνον συναλλακτικά, όπου μπορεί να ακολουθεί μία φρενήρη άνοδο ή πτώση, γιατί έτσι μπορεί να απαξιώνεται μία άλλη όψη της ίδιας της αξίας, η χρηστική πλευρά του πράγματος. Δεν πρέπει να έχει το δικαίωμα η αγορά να απαξιώνει χρηστικές αξίες. Π.χ. Χρηστική αξία είναι ένας παραγωγικός εξοπλισμός.  Αυτός δεν πρέπει να φθάσει να έχει την αξία μηδέν, επειδή απλά έχει χρεωκοπήσει ο ιδιοκτήτης του. Γι’ αυτό πρέπει να πάμε σε μετα-ιδιοκτησιακές αξίες σαν ρυθμιστικές των συναλλακτικών αξιών.        Ένα, φτωχό θα λέγαμε, παράδειγμα μιας τέτοιας ρυθμιστικής παρέμβασης του κράτους με νόμο βρίσκεται στο ελληνικό δικονομικό δίκαιο, όπου σε περίπτωση αναγκαστικής εκτέλεσης ορίζεται ότι πρέπει να προσδιορισθεί η τιμή ενός ακινήτου με την οποία θα ξεκινήσει ένας πλειστηριασμός σε ορισμένο από τον νόμο ποσοστό της πραγματικής του αξίας. Στον προσδιορισμό αυτό της πραγματικής του αξίας (που την κάνει ένας δικαστικός επιμελητής) μπορεί να παρέμβει ο ιδιοκτήτης του, που υποδεικνύει συνήθως μία υψηλότερη τιμή, ώστε και η τιμή εκκίνησης να είναι υψηλότερη. Με μία τέτοια ρύθμιση το κράτος αποσκοπεί ακριβώς στον έλεγχο κερδοσκοπιών και ασυδοσίας στη στιγμή της οικονομικής πτώσης ενός ανθρώπου. Πόσο μάλλον λοιπόν θα πρέπει να γίνεται αυτό (και με μεγαλύτερη μάλιστα διασφάλιση εφαρμογής), όταν τα εμπλεκόμενα συμφέροντα είναι τεράστια!

        4.-Ανάγκη για αποτροπή υπερβολικής συγκέντρωσης πλούτου σε λίγους. Τι γίνονται αυτές οι εταιρείες που καταστρέφονται; Προφανώς κάποιοι τις αγοράζουν που από ό,τι φαίνεται είναι οι κολοσσοί του τομέα. Μήπως όμως αυτό σημαίνει ότι έτσι γίνεται υπερσυγκέντρωση δύναμης στα χέρια λίγων; Όπως όμως επιδιώκουν την απαγόρευση εισόδου κεφαλαίων των χωρών της ανατολής στον κλάδο για λόγους στρατηγικούς (αν και αυτό αντίκειται στο δόγμα της ελεύθερης οικονομίας και της παγκοσμιοποίησης), έτσι ακριβώς θα πρέπει να νομοθετήσουν και για τον έλεγχο αυτής της υπερσυγκέντρωσης που δεν προμηνύει τίποτα καλό και αντιστρατεύεται σε τελευταία ανάλυση την ελεύθερη οικονομία, γιατί απλά η υπερβολική δύναμη περιορίζει την ελευθερία στους υπόλοιπους.

         5.- Ο ρόλος της τυχόν διαπλοκής των μελών μιας κυβέρνησης. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα, που όμως φαίνεται ότι σε καμμία χώρα δεν θα μπορεί να επιλυθεί πραγματικά, αλλά αξίζει τον κόπο να το διερευνά κανείς για τη συνολική κάπως σύλληψη του θέματος, είναι το αν τα μέλη μιας αποφασίζουσας κυβέρνησης έχουν σχέση με τους υπεύθυνους του προβλήματος. Είναι μέτοχοι τέτοιων τραπεζών ή χρηματοδοτούνται από αυτές; Γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι δεν θα αποφάσιζαν με γνώμονα το κοινό συμφέρον και ότι σε μία τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να απέχουν από τη διαδικασία λήψης τέτοιων αποφάσεων, όπως λέει και ο ελληνικός νόμος (άσχετα από τη δυνατότητα εφαρμογής του). Αν δεν υπάρχει επαρκής αριθμός ανεξάρτητων (θεωρητικά), τότε σημαίνει ότι μία δημοκρατία έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα στη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και σε ώρα μέγιστης ανάγκης μπορεί να καταρρεύσει.

        6.-Η επιλεκτική κυβερνητική παρέμβαση. Αυτή η πολιτική της παρέμβασης του δημόσιου υπέρ του ιδιωτικού τομέα (τραπεζικού κλπ) έχει λειτουργήσει, όπως φάνηκε, κατ’ επιλογήν, δηλαδή όχι μόνον σε περιπτώσεις που απειλείτο συνολική κατάρρευση της οικονομίας, αλλά και για λόγους σημειολογικούς χρηματοπιστωτικά και χρηματιστηριακά, για λόγους υποστήριξης του ιδιωτικού τομέα και των διεθνών εταιρικών συμφερόντων. Δεν έχουν λειτουργήσει δηλαδή μόνον σε παρόμοιας ανάγκης περιπτώσεις όπως αυτήν των Freddie και Fannie.
       Με ποια κριτήρια βοηθάνε κάποιες τράπεζες και άλλες όχι; Ποια ήταν τα χρέη και πώς δημιουργήθηκαν, δηλαδή ποιες ήταν οι ευθύνες αυτών που ηγούντο των παθογόνων οργανισμών; Ενδεχομένως να έχουν και ποινικές ευθύνες που να μη μπορούν να καλυφθούν πίσω από το τυπικό ότι ο μέτοχος ευθύνεται μόνον κατά την αξία των μετοχών του. 

 

Harry Dexter  and  John Maynard Keynes 
Φωτό: προέλευση Wikipedia

       7.- Η αρχή της καθολικότητας του κράτους. Ένδειξη ότι λείπει η αντίληψη της καθολικότητας την οποία πρέπει να υπηρετεί το κράτος και για το σημερινό τους κίνητρο είναι το ότι δεν λειτούργησαν με τη λογική μιας ανάληψης ευθυνών και σε άλλους τομείς πιο σημαντικούς από τον οικονομικό, όπως αυτόν της υγείας, όπου έχουν να κάνουν με τον ίδιο τον άνθρωπο ως αξία και όχι με τις οικονομικές αξίες. Ο άνθρωπος έχει μπει σε δεύτερη μοίρα και σημασία έχουν τα μέσα που χρησιμοποιεί, και έτσι επιβεβαιώνουν άθελά τους μία θεώρηση του πράγματος (που είναι και μαρξιστική) που λέει ότι το ίδιο το σύστημα έχει τη δική του δυναμική που είναι κυρίαρχη. Το σύστημα δηλαδή έχει αυτονομηθεί από τους σκοπούς του, ενώ ταυτόχρονα δεν έχει ουσιαστικό δικαιϊκό χαρακτήρα αλλά λειτουργεί πατερναλιστικά και εκφράζει προτίμηση σε συμφέροντα και φορείς συμφερόντων, σε αντίθεση προς τους διακηρυγμένους ανθρωπιστικούς στόχους. Αυτή όμως τη δυναμική το σύστημα την αναπτύσσει αξιοποιώντας νομιμοποιητικά τη δική μας αντιπροσωπευτική πολιτική συμμετοχή και την βαθιά ιδεολογική μας απουσία που φθάνει στα όρια της συνυπευθυνότητάς μας, κεφαλαιοποιώντας την πολιτική υπεραξία και την δυναμική του πολιτικού αποκλεισμού. 

       8.-Η λογική για το δημόσιο χαρακτήρα ενός ιδρύματος. Όλοι ξέρουμε ότι το πιο δύσκολο ζήτημα σε μία κατάσταση που είναι ζημιογόνος και κατεστραμμένη  είναι η εξυγίανση. Αν λοιπόν κάποιος μπορεί να το εξυγιάνει, τότε γιατί να μη μπορεί να το κρατήσει και να το συνεχίσει; Αφού το πιο δύσκολο είναι η εξυγίανση. Εξάλλου όταν αυτά τα ιδρύματα πρωτοϊδρύθηκαν ήταν κρατικής μορφής και δεν επρόκειτο να αποδοθούν στον ιδιωτικό τομέα αν δεν ήταν κερδοφόρα, γιατί απλούστατα ο ιδιωτικός τομέας δεν αναλαμβάνει κάτι αν δεν έχει κέρδος. Επομένως στα χέρια του κράτους μπορούν να έχουν κέρδος!
         Εκεί που παρεμβαίνει ο δημόσιος τομέας κανονικά δεν θα πρέπει μετά από την εξυγιαντική παρέμβαση να μπορεί να υπεισέλθει πάλι ο ιδιωτικός τομέας, εφόσον από λάθη του ιδιωτικού τομέα επήλθαν τα προβλήματα στον τραπεζικό κλάδο, όπως σαφέστατα τονίζει και ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Γουώρεν Μπάφετ (Βλέπετε 4). Πρέπει από την αρχή να ξέρουν ότι θα τον χάνουν τον προβληματικό τομέα, και όταν ακόμη θα έχει εξυγιανθεί. Όχι να σηκώνει άλλος τα βάρη και άλλος να παίρνει μόνον τα οφέλη. Ποιος οικονομικός κανόνας το λέει αυτό; Είναι σαφέστατα αντιοικονομικό.
       Ένα  άλλο στοιχείο είναι ότι θα μπορούσε σε μία κρατικοποίηση να υπάρξει μία μικτή συμμετοχή, δηλαδή όχι μόνον το κράτος αλλά και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που συμμετείχαν σε αυτό τον κύκλο επιβάρυνσης των ιδρυμάτων, στους οποίους εξάλλου ανήκει και η πρωτογενής ευθύνη.
       Αυτό πρέπει να γίνεται, για να υπάρχουν υγιή σήματα της πολιτικής και του δημόσιου τομέα. Μία από τις βασικές προσεγγίσεις που έκανε το δόγμα του φιλελευθερισμού και της ελεύθερης αγοράς ήταν το να υπάρχουν υγιή σήματα προς τον κόσμο της επιχειρηματικότητας. Έτσι όμως δεν παράγεται ίχνος υγιούς σήματος. Δηλαδή στρεβλώνεται από κάθε άποψη η αγορά στο πεδίο της αγωγής της.
       Ένα συναφές πρόβλημα είναι ότι τα χρήματα της εξυγίανσης θα δοθούν από το κράτος το οποίο θα τα πάρει είτε υπό τη μορφή φόρων από τους πολίτες είτε θα μειωθούν οι δαπάνες του σε άλλους τομείς για να δοθούν σε αυτόν τον προβληματικό τομέα. Τελικά ο φορολογούμενος πολίτης θα είναι ο χαμένος.  Το ότι εκ των υστέρων ως υγιείς πλέον φορείς θα ξαναπωληθούν στους ιδιώτες δεν σημαίνει ότι οι πολίτες θα ξαναπάρουν πίσω αυτά που θα’ χουν χάσει (χρήματα ή παροχές σε είδος), γιατί και το κράτος που θα λάβει το αντίτιμο της πώλησης δεν θα μπορεί να  ελεγχθεί για την νέα κατανομή των δαπανών του ανά τομείς ούτε για την αληθινή αξία αυτών που πωλεί ούτε για το τίμημα που παίρνει ή σε ποιον το πωλεί και γιατί. Ο δημοκρατικός έλεγχος από μια άποψη είναι κατά ένα μεγάλο μέρος μία φενάκη, είναι μία θεωρία η οποία ακόμη δεν έχει γίνει πραγματικότητα.  Επιπλέον επειδή η οικονομική κατάσταση θα είναι στο εξής δύσκολη, δεν φαίνεται ότι τα φαινόμενα αυτά θα σταματήσουν εδώ, επομένως τα χρήματα αυτά ή οι σε είδος παροχές θα φύγουν από τους φορολογούμενους δια παντός , γιατί θα υπάρχουν μονίμως ανάγκες για στήριξη των καταρρεόντων ισχυρών, αφού όπως λέει και νομπελίστας οικονομολόγος η πιστωτική κρίση δεν έχει τελειώσει ακόμη (Βλέπετε 8).

        9.- Το δόγμα της διατήρησης του οικονομικού συστήματος. Είναι βέβαια φανερό ότι θέλουν να διατηρήσουν το οικονομικό σύστημα, τον κορμό του, ως έχει σήμερα. Εδώ όμως πρέπει να μπει το θέμα για την ανάγκη ενός τέλους στο δογματισμό (εν προκειμέ