ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΣΥΝΘΕΣΗ & ΣΧΕΔΙΟ ΙΔΕΩΝ

Δ. ΜΕ ΠΟΙΕΣ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕ ΠΟΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΟΥΜΕ, ΝΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΕΥΡΥΝΟΥΜΕ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ (του Γιάννη Ζήση)

Solvay - Σόλων ΜΚΟ
image_pdfimage_print

Solvay - Σόλων ΜΚΟΧρειάζεται μια πολιτική της επιστήμης και αυτή η πολιτική της επιστήμης έχει να κάνει και με τις βασικές αρχές της δημιουργικής επικοινωνίας.
       Η πρώτη αρχή που εισηγούμαστε σε αυτή την κατεύθυνση είναι η αρχή του μερισμού. Ο μερισμός της πληροφορίας, ο μερισμός της γνώσης σε ένα κλάδο μέσα στους ειδικούς είναι μια αναγκαία διαδικασία. Όμως απαιτείται μια εντατικοποίηση του μερισμού ώστε να σταματήσει μια πληθωριστική σχεδόν κατάτμηση και ειδίκευση που εμποδίζει την επαναφορά ή την ανάδραση στις θεμελιώδεις θεωρίες, στις θεμελιώδεις έρευνες.

 Το σημειώνουμε αυτό γιατί όλο και πιο πολύ υπάρχει ένας κίνδυνος ενός νέου σχολαστικισμού ενισχυμένου πνευματικά καθώς οι βασικές αφετηρίες της σύγχρονης επιστήμης οδηγούνται σε μια ύφεση και σε μια απονεύρωση μέσα από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαδικασίες επαναφοράς στα θεμελιώδη με τρόπο ερευνητικό, με τρόπο δυναμικό.

       Αυτό είναι το ένα ζήτημα. Ταυτόχρονα υπάρχει ένας πληθωρισμός πληροφορίας και ένας πληθωρισμός επουσιώδους ο οποίος έχει ακμάσει σε πολλές φάσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Προγενέστερα αναφέραμε μια βασική εξέλιξη που έγινε στη φυσική επιστήμη ενώ μια αντίστοιχη εξέλιξη που έγινε στο τομέα της ψυχολογίας που αναπτύχθηκε σαν μια θεμελιώδης επιστήμη του ανθρώπου δεν την αναφέραμε. Τα τρία αυτά ρεύματα όμως της φυσικής θεωρίας και της φυσικής επιστήμης είναι ρεύματα τα οποία έχουν μέσα τους στοιχεία που διαχύθηκαν στο σύνολο των επιστημών και στις επιστήμες του ανθρώπου. Συγκεκριμένα η δυναμική της απροσδιοριστίας, η δυναμική της σχετικότητας και της σύνθεσης περιβάλλοντος και χρόνου και η δυναμική των πληθυσμών ή των στατιστικών αναπτύξεων είναι δυναμικές που λειτουργούν είτε στο χώρο του ανθρώπινου γίγνεσθαι και του κοινωνικού γίγνεσθαι όπως είτε στο φυσικό που είχαμε προαναφέρει ή αντίστοιχα και στον οικολογικό χώρο.
      Πρέπει λοιπόν εδώ να σημειώσουμε μεταξύ όλων των επιστημών πρέπει να υπάρχει ένας μερισμός πληροφορίας, ένας μερισμός για τα θεμελιώδη, μέσω διαλόγου πάνω στα θεμελιώδη όπως και μια αμοιβαιότητα κατανόησης και ουσιωδών αρχών. Ο μερισμός αυτός θα περιορίζει τις πληθωριστικές τάσεις της επιστήμης τόσο στο τομέα των επιστημών του ανθρώπου όσο και στο τομέα των φυσικών επιστημών. Είναι ένα προοίμιο για μια διεπιστημονική διασύνδεση για μια διεπιστημονική συνθετικότητα, για έναν νέο εγκυκλοπαιδισμό και ένα νέο διαφωτισμό που τόσο επειγόντως χρειάζεται στην εξέλιξη των  πραγμάτων.
       Η δεύτερη αρχή είναι η αρχή της πλουραλιστικής ανάπτυξης, η αρχή της ελευθερίας που την είδαμε βέβαια να λειτουργεί και στο τομέα της επιστημολογίας με εκφραστές όπως ο Paul K. Feyerabend.  Η αρχή αυτή λειτουργεί επίσης και σε θέματα που συνδέονται με μια δυναμική ανατροπών απέναντι σε σχολαστικιστικές και κλασσικές προσεγγίσεις που είχαν καταλήξει να είναι στείρες. Υπάρχει ένα δικαίωμα στο χώρο της αυθεντίας, υπάρχει ένα δικαίωμα στο χώρο της γνώσης για την άποψη, αυτή η ανοικτότητα του συστήματος πρέπει να γίνει κεκτημένο γιατί διαφορετικά υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα διαμόρφωσης αντιπαραγωγικών ελίτ. Ελίτ σίγουρα υπάρχουν, αλλά θα πρέπει να αποδεχτούμε τις αξιακές ελίτ και όχι τις τυπικές ελίτ. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι στο χώρο της γνώσης πρέπει να καλυφθεί μια πρόσβαση η οποία θα είναι και αξιακή αλλά και πρόσβαση ανοικτού συστήματος πλουραλιστικής κυκλοφορίας της πληροφορίας και της γνώσης και της άποψης. Η ελευθερία της συνείδησης είναι λειτουργική δύναμη και για την έμπνευση και για την ανάπτυξη του συστήματος της γνώσης.
       Η τρίτη αρχή είναι όπως και οι υπόλοιπες σε μεγάλο βαθμό επικουρικές. Αυτή η αρχή είναι η αρχή των σχέσεων του λόγου και της επικοινωνίας. Είναι η αρχή της επικοινωνίας. Η αντίληψη, η θεωρία και η επιστήμη παράγεται επικοινωνιακά. Έτσι λοιπόν πρωταρχικά πρέπει να οδηγηθούμε σε μια ανοικτή επικοινωνία, μια επικοινωνία που να μπορούν να λειτουργήσουν οι απόψεις, αλλά για να διαμορφωθεί θέλουμε οπωσδήποτε μια σοβαρή υποστήριξη των προσπαθειών της επικοινωνίας, των προσπαθειών της κατανόησης για όλες τις βασικές θεωρίες, για όλες τις βασικές επιστήμες. Αυτό το εγχείρημα πρέπει να διαχυθεί τόσο προς την επιστημονική κοινότητα όσο και προς τους παράγοντες που δημιουργούν την επικοινωνία της επιστημονικής κοινότητας προς τα έξω. Διαφορετικά δεν θα υπάρχει μόνο το ψηφιακό χάσμα όπως εύστοχα το είχε ονομάσει ο μακαρίτης, ο αείμνηστος Δερτούζος και όπως το ονομάζουν οι επίγονοί του, αλλά θα υπάρχουν και χάσματα καθαρά επιστημονικά, χάσματα που θα οδηγούν σε μια γιγάντωση και ειδικευμένη άγνοια ή την άγνοια διαμέσου μιας ειδικευμένης γνώσης.
      Εδώ λοιπόν πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια τόσο στο χώρο της επιστημονικής κοινότητας όσο και μέσα στο χώρο της κοινωνίας και της επικοινωνίας ώστε να αποπεριθωριοποιήσουμε την επιστήμη και να την απελευθερώσουμε σε μια γονιμότερη κατανόηση και κυκλοφορία. Η αφθονία των σχέσεων της επιστήμης, η πολιτιστική αποδοχή και συμμετοχή της επιστήμης στον πολιτισμό είναι ζητούμενα που οδηγούν στην αναγνώριση της ανάγκης μιας αφθονίας σχέσεων και μιας παραγωγής για την επιστήμη, μιας δημιουργίας ενός πεδίου απόλαυσης της επιστήμης. Πάντα μιλάμε για πολιτιστική απόλαυση. Εκεί μόνο ο ορθός λόγος και η γνώση μπορούν να κλείσουν στην ελκυστικότητά τους και μια έννοια που δεν θα είναι αυτό που μέχρι τώρα έχει περάσει, έννοια περιορισμού, αναστολής της ελευθερίας της συνείδησης και της ζωτικότητάς της.
       Για να γίνει ελκυστικός ο χώρος της επιστήμης πρέπει να μπορούμε να συζητήσουμε και την ανοησία, πρέπει να μπορούμε να αντισταθμίσουμε τις λειτουργικές και θεσμικές ελλείψεις χωρίς να τις καταργήσουμε, να δημιουργήσουμε ερεθίσματα διαλόγου με το κοινό. Πρέπει να μην ξεχνάμε αυτό που είχε πει ο Βίνερ ότι δεν υπάρχει όριο στην ανοησία που μπορεί να πει κανείς αν σκέφτεται για κάμποσο καιρό μόνος του. Αυτό ισχύει και για τους επιστήμονες αλλά ισχύει και για το κοινό και για αυτούς που μεσολαβούν μεταξύ επιστήμης και κοινού. Η δημιουργία ενός πεδίου αντισταθμιστικής ισότητας έρχεται να δημιουργήσει κίνητρα για τη συμμετοχή του κοινού στο επιστημονικό γίγνεσθαι. Όχι με τη λογική εκτοπισμού ή υποκατάστασης του ειδικού ή του επιστήμονα, σε καμία περίπτωση κάτι τέτοιο δεν θα ήταν θεμιτό και λειτουργικό. Το ζήτημα είναι να παραχθεί ένα ενδιαφέρον, ένας διάλογος, να περιορίσουμε, να μειώσουμε το ιξώδες στη ροή της πληροφορίας και της γνώσης για να δημιουργήσουμε μια κοινωνία γνώσης, γιατί όχι και  μια κοινωνία σοφίας. Μέσα  σ’ αυτήν θα μπορέσουν να ζήσουν νέες ταλαντούχες γνωσιολογικά και δημιουργικά προσωπικότητες και στο χώρο της επιστήμης. Και πάλι τα ζητήματα είναι ζητήματα πρόσβασης και προώθησης βέβαια νέων παρουσιών, προώθησης αξιών και δημιουργίας, με όρους που περιορίζουν την αποκλειστικότητα και την ανταγωνιστικότητα.
       Η τέταρτη αρχή αναφέρεται στην ύπαρξη μιας ανοικτής, ας το πούμε, φυσικής ηγεσίας της επιστημονικής κοινότητας. Η επιστημονική κοινότητα είναι δομημένη με μια κλειστή εγκυρότητα. Θα  πρέπει να οδηγηθούμε σε μια κατάσταση όπου θα έχουμε έναν ευθύ διάλογο και μια ανταλλαγή ιδεών και απόψεων πολύ ευρύτερο, με αναγνωρίσιμες όλες τις πτυχές αυτού του διαλόγου και αυτών των απόψεων για τα θέματα της επιστήμης. Σε καμία περίπτωση το άνοιγμα του συστήματος φυσικής και λειτουργικής ηγεσίας και επιστημονικής κοινότητας δεν συνδέεται με έναν εκτοπισμό των προσωπικοτήτων που συμμετέχουν σε αυτό. Το ζήτημα είναι περισσότερο ένα ζήτημα ανοίγματος σε διάλογο, σε ιδέες και σε κώδικες επικοινωνίας και όχι όποια υποκατάσταση του ρόλου των επιστημόνων.       

Hall - Σόλων ΜΚΟΕδώ σημαντικό ρόλο θα παίξει και η δόμηση ενός πιο διευρυμένου ομαδικού πνεύματος μέσα στην επιστημονική κοινότητα όπως και μέσα στην κοινωνία. Οι στρατηγικές ανάδειξης του έργου και των δημιουργιών πρέπει να αλλάξουν, να πάμε σε μια άλλη καλύτερη εποχή, σε μια εποχή όπου δεν θα υπάρχουν περιθώρια αποκλεισμού και περιθωριοποίησης για δημιουργίες και  δημιουργούς.   

      Η πέμπτη αρχή για την ανάπτυξη της επιστημονικής κοινότητας και της επιστήμης συνδέεται με τη συνέπεια με το πεδίο εφαρμογών και με την κοινωνική λειτουργία και πραγμάτευση της επιστήμης. Η εφαρμογή υπόκειται πάντα στην ανάδραση και τον έλεγχο των συνεπειών της, την οικονομική  και την πολιτική της λογική και δυναμική. Πρέπει  εδώ να μπουν κώδικες δημοκρατικής ηθικής, βιοηθικής κτλ, αν θέλουμε να οδηγήσουμε την επιστήμη σε μια ιστορική αποδοχή και αξίωση, σε μια καταξίωση μάλλον η οποία να αποκαθιστά το ειρηνικό, δημοκρατικό και πολιτισμικό κύρος της επιστήμης. Η ισχύ της επιστήμης πάντα τίθεται στην υπηρεσία της ασφάλειας των ανθρώπων, της φύσης και της πολιτισμικής προόδου, στην ασφάλεια της ελευθερίας χωρίς να νομιμοποιεί την αδράνεια των συνθηκών και την ανορθολογικότητα της εξουσίας των συμφερόντων και της κοινωνικής οργάνωσης. Είναι σαφές πχ ότι θα υπάρξει ένα τεράστιο πεδίο ευθύνης και ηθικής στην νανομηχανική.
       Η έκτη  αρχή αναφέρεται στη θεμελιώδη διαλεκτική διαπραγμάτευση. Είναι η επιστροφή που είχαμε αναφέρει προγενέστερα στα θεμελιώδη με ένα τρόπο κυκλικό, με ένα τρόπο αναδρασιακό.  Αυτή η επιστροφή στα θεμελιώδη συνδέεται με το διάλογο της επιστήμης με τις άλλες μορφές έκφρασης της ανθρώπινης συνείδησης όπως η τέχνη, η θρησκεία, η εκπαίδευση. Αυτό όχι μόνο μέσα από τις ειδικές επιστήμες που έχουνε δημιουργηθεί στο επιστημονικό σώμα  για αυτούς τους κλάδους αλλά και μέσα από την λειτουργία, την πολιτισμική διάχυση αυτών των εκφάνσεων του ανθρώπινου πολιτισμού, τόσο στην εσωτερική κοινωνία της επιστήμης όσο και στην εξωτερική κοινωνία της επιστήμης προς τον κόσμο, προς την ανθρωπότητα και τον άνθρωπο, προς τη φύση. Η θεμελιώδης διαπραγμάτευση είναι ένα βασικό σημείο, μια βασική αφετηρία επανεργεποίησης της έμπνευσης, για μια ριζοσπαστικοποίηση της γνώσης, για μια αυθεντικοποίησή της και για την γνησιότητά της. Αυτό το έχουμε δει ως παράδειγμα στο γίγνεσθαι των επιστημών του ανθρώπου, πχ στην πολιτική επιστήμη. Η αναδιαπραγμάτευση αυτή στο θεμελιακό επίπεδο γύρω από την έννοια του δικαιώματος και της ελευθερίας που συνέβη από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι και τον 20ο αιώνα είναι η αιτία ενός ιστορικού θαύματος τόσο στο χώρό τον επιστημονικό όσο και στο χώρο της εφαρμογής. Αντίστοιχες ριζοσπαστικοποιήσεις είχαμε και στους τομείς των φυσικών επιστημών ειδικά για κάποιες επιστήμες όπως η ψυχολογία, όπως θα δούμε η ριζοσπαστικοποίηση, η νεωτερικότητα που μπορεί να φέρει η επιστήμη αυτή στον κόσμο, ως δεύτερη και τρίτη γενιά νεωτερικότητας είναι εκπληκτική. Το αίτημα αυτό είναι επίκαιρο όχι μόνο στη λογική που είχε θέσει ο Βάκωνας για την υπέρβαση των ειδώλων που παραχαράζουν την επαφή μέσα από την εμπειρία της πραγματικότητας με την επαφή με την πραγματικότητα και την εμπειρία της, αλλά επίσης συνδέεται με την απελευθέρωση από αυτονόητα που λειτουργούν δυναστικά πάνω στο ανθρώπινο δυναμικό, πάνω στη δυναμική της συνειδητότητας. Ερχόμαστε ξανά εδώ στην Χουρσελιανή αμφιβολία για το αντικείμενο που επικαλείται την επιγνωσιακή αυτοναφορικότητα του υποκειμένου και την εγκυρότητα της.
       Η έβδομη αρχή είναι η αρχή της ιστορικής αυτογνωσίας της επιστήμης. Είναι η αρχή της πνευματικής εποικοδομητικότητας και αυτογνωσίας που εκφράζει ένα βιωματικό λόγο, εκφράζει την αυτοβιωματικότητα του όντος και του ανθρώπου. Αυτή η αρχή οδηγεί την επιστήμη σε μια παραδοχή, στην παραδοχή της αβεβαιότητας, στην παραδοχή της διαλεκτικής ερευνητικότητας πέρα από το δεδομένο, της διαλεκτικής ευρηματικότητας, όπου η διαλεκτική δεν είναι μέσο παγίωσης μιας αντίληψης αλλά μέσο ευρύτητας και ανοίγματος περίπου όπως θα το τοποθετούσε και ο Γκιγιομέ. Υπάρχει μια ποιητική στην ιστορία της ανθρώπινης γνώσης, μια ποιητική ακόμα και στον τομέα των πιο πεζών εκφάνσεων της επιστήμης. Αυτή η ποιητική, η ιστορική ποιητική είναι κάτι που θα συνεχιστεί για αυτό ακριβώς χρειάζεται μια βιωματική προσέγγιση τόσο στην ιστορία όσο για την αίσθηση αναλογίας μεταξύ γνωστού και αγνώστου. Χρειάζεται ακόμα να αναδείξουμε τη βιωματική εκστασικότητα μιας γνώσης στον εγκέφαλό μας για να μην υπάρχει η γνώση σαν μια αναπαράσταση. 

Γιάννης Ζήσης
Δημοσιογράφος – Συγγραφέας
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ