1

ΠΩΣ Η ΣΤΡΕΒΛΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΕΥΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ (του Γιάννη Ζήση)

Ο άνθρωπος και η κοινωνία του από την αρχή αντιμετώπισαν τη φύση ως ζωτικό χώρο και ως παραγωγικό συντελεστή.
Σ’ αυτό συνεισέφεραν οι εργαλειακές επαναστάσεις, – από την προϊστορία μέχρι σήμερα, ως αποτέλεσμα της κατανόησης της φύσης και της εφευρετικότητας που οδήγησε στην εξέλιξη των μηχανισμών και των μηχανών – και η διαρκής πολιτισμική ανάγκη του ανθρώπου για ευημερία και για ασφάλεια της ζωής.
Αρχικά η σχέση του ανθρώπου με τη φύση ήταν αρμονική και είχε τη γνώριμη ζωική «αθωότητα». Στη συνέχεια όμως, η σχέση αυτή άρχισε να παίρνει χαρακτηριστικά σχέσης κυριαρχίας και συγκρούσεων για την επέκταση της κυριαρχίας αυτής.

Η εξέλιξη αυτή ήταν ενδογενής στον άνθρωπο, την κοινωνία και τον πολιτισμό, καθώς αποτελεί μια συνέχεια του μοντέλου της ζωικής κυριαρχίας στην τροφική αλυσίδα και το βιοτοπικό έλεγχο των περιοχών.
Η σχέση απέναντι στη φύση συνδέθηκε και με την εσωτερική δυναμική σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία. Γι’ αυτό μας μίλησαν από την αρχαιότητα έως σήμερα πολλοί στοχαστές όπως ο Ένγκελς ή ο Χορκχάιμερ.

   

Φ Ένγκελς (1820-1895) 
Γερμανός πολιτικός 
φιλόσοφος

Μάξ Χορκχάιμερ (1895-1973) 
Γερμανο-εβραίος φιλόσοφος 
και κοινωνιολόγος

Η βία και η κυριαρχία έναντι της φύσης έγινε βία μεταξύ των ανθρώπων και παιχνίδι κυριαρχίας στην κοινωνία.

Μαζί με την επινόηση των μηχανών, πριν και μετά από αυτήν, αναπτύχθηκαν και διαμορφώθηκαν θεσμοί μέσα στην κοινωνία, όπως η ιδιοκτησία, η δουλεία, οι μορφές της εξουσίας και της εκμετάλλευσης του ανθρώπου και των φυσικών πόρων, που εκβιομηχάνισαν τις ανθρώπινες σχέσεις και την κοινωνική οργάνωση και τις έκαναν «παραγωγικές» σχέσεις. Σημειώνουμε ότι η ανάπτυξη αποτέλεσε ένα διαρκές ιδεολόγημα όλων των εποχών και των πολιτισμών και ήταν μια διαρκής μετάθεση στόχων.
Θεωρητικά απέβλεπε στην ευημερία και την ευτυχία, απέβλεπε στην ασφάλεια της ζωής, αλλά συχνά ο σκοπός χανόταν. Κυριαρχούσε η ανάπτυξη σαν αυτοσκοπός και μέσα από την ανάπτυξη εμφανίζονταν οι αντιφάσεις και χανόταν το νόημα των ανθρώπινων ή προμηθεϊκών δημιουργημάτων.

Η αναπτυξιακή ιδεολογία στηριζόταν σε τρία βασικά σημεία:
1ο . Στην υπόθεση ότι υπάρχει απειρότητα φυσικών πόρων.
2ο. Στην υπόθεση της ακόρεστης καταναλωτικής ζήτησης και επιθυμίας των ανθρώπων.
3ο. Στην υπόθεση ότι υπάρχει οικονομική στενότητα.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ψάξουμε πού υπάρχει αυτή η οικονομική στενότητα αφού δεν υπάρχει στο περιβάλλον.
Ένας τρόπος παραγωγής οικονομικής στενότητας ήταν πάντα μέσα από τους ίδιους τουςοικονομικούς θεσμούς και από την ασυνεννοησία των ανθρώπων για τη διανομή των πόρων και των προϊόντων όπως και από την κυριαρχία ψευδών «αναγκών» και ακόρεστων επιθυμιών.Δηλαδή το ίδιο το οικονομικό σύστημα λειτουργούσε σαν πλαίσιο «Φτώχειας εν μέσω αφθονίας». Δημιουργούσε πλασματικές ελλείψεις και πλασματικές ανάγκες, ενώ απαξίωνε ανθρώπινους και φυσικούς πόρους. Υπό την έννοια αυτή και η κοινωνική αδικία αποτελεί οικονομική στενότητα.
Έτσι μπορούμε να ξαναστοχαστούμε τόσο τις σκληρές νομισματικές πολιτικές, όπως και τα προβλήματα και τις πολιτικές της «Αργόσχολης Τάξης» που ανέπτυξε ο Θόρσταϊν Βέμπλεν. Η ανταγωνιστικότητα και η «άγρια ανάπτυξη» αποτελούν σαφώς καταστροφείς ανθρώπινου και περιβαλλοντικού δυναμικού ενώ επίσης διαμορφώνουν συνθήκες κυκλικών οικονομικών κρίσεων, ανατροφοδοτούν δηλαδή την στενότητα και οξύνουν την διακινδύνευση.
Ο ανταγωνισμός και η ανάπτυξη αποτελούν το σχήμα και το μοχλό της κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης του ανθρώπου.

Μέχρι πολύ πρόσφατα δεν είχαν υπάρξει δυο κρίσιμα ερωτήματα:
Α. Το κατά πόσο και αν η φύση έχει άπειρη ανανεωτικότητα και
Β. Το κατά πόσο η ανάπτυξη για την ανάπτυξη και η ανταγωνιστικότητα αποτελούν μια στενότητα και μια διακινδύνευση για την ευημερία και τη βιωσιμότητά της. Κατά πόσο δηλαδή βάζουν δικούς τους φραγμούς και υποσκάπτουν έτσι τη βιωσιμότητα, την οικονομική και την περιβαλλοντική.
Οι περιβαλλοντικές κρίσεις του 20ού αιώνα, κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτέλεσαν το εφαλτήριο συνειδητοποίησης για το ότι: Η ανάπτυξη για την ανάπτυξη υπονομεύει και υποθηκεύει το μέλλον και δεν αποτελεί δικαίωμά μας, καθώς «έχουμε δανειστεί τον κόσμο από το μέλλον και τις μελλοντικές γενιές», όπως κατ’ επανάληψη λέγεται ή διακηρύσσεται.


Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Ημερομηνία δημοσίευσης: 26 Ιουλίου 2008