|
Ας δούμε όμως τι εννοούμε με τον όρο «ολιστική προσέγγιση». Η ολιστική προσέγγιση δεν προσδιορίζεται από αναλυτικές και αναγωγικές διαδικασίες αλλά επιδιώκει να αναδείξει τις αλληλεπιδράσεις μέσα από την ολότητα περιορίζοντας τους επιμερισμούς και αναδεικνύοντας δυνατότητες συνδετικής ματιάς. Βέβαια έχει τις επιστημονικές της δυσχέρειες. Ωστόσο πιστεύουμε ότι το θέμα αυτό εναρμονίζεται με την προσπάθεια του συνεδρίου μέσα από τοις πολλές αναλυτικές καταγραφές να συνθέσει και να αντιμετωπίσει την ολότητα της Φθιωτικής ιστορίας.
Η ολιστική προσέγγιση μόλις τώρα αναδεικνύεται στις θετικές επιστήμες κυρίως μέσα από την θεωρία των πολύπλοκων συστημάτων και αρκετά λιγότερο μέσα τις επιστήμες του ανθρώπου. Θα επιχειρήσουμε όμως μέσα από μια διεισδυτική προσπέλαση στην ολότητα και την διαχρονικότητα να κάνουμε την αναλυτική τεκμηρίωση ανά φάση ης ιστορικής εξέλιξης του Φθιωτικού χώρου πολιτικά και στρατηγικά.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι περιοριστήκαμε στην στρατηγική και πολιτική ιστορία αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι απαξιώνουμε την οικονομική για παράδειγμα ή την πολιτιστική ιστορία της Φθιώτιδας καθώς μάλιστα θεωρούμε αυτές τις πλευρές της ιστορίας σαν υπόβαθρο για την κύρια και κυρίως εμφανή στρατηγική, στρατιωτική και πολιτική ιστορία.
Διαχρονικά μπορούμε να διαπιστώσουμε δύο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενοποίησης της θεώρησης του Φθιωτικού Χώρου πολιτικά και στρατιωτικά – στρατηγικά.
Το πρώτο που διαπιστώνουμε είναι ότι το μορφολογικό του ανάγλυφο λειτούργησε σαν καθοριστικό στοιχείο και αυτό είναι κοινοτoπία, αλλά εδώ μας ενδιαφέρουν οι δύο άξονες αυτού του μορφολογικού ανάγλυφου. Ο πρώτος άξονας ήταν το πρώτο πέρασμα από την Θεσσαλία στο Δομοκό, την Λαμία σαν οχυρή θέση ελέγχου της κοιλάδας μέσα στον Μαλιακό τον Σπερχειό και τελικά το πέρασμα των Θερμοπυλών το οποίο έβγαζε τόσο παραλιακά προς την Νοτιοανατολική Λοκρίδα όσο και προς την Βορειοδυτική Λοκρίδα και από κει και πέρα στο ανοικτό πεδίο της Βοιωτίας ή προς την κατεύθυνση της Φωκίδας.
Ο δεύτερος άξονας ήταν ο άξονας της Δυτικής Φθιώτιδας πάλι με πρόσβαση από την Θεσσαλία προς την Νότια Ελλάδα αλλά διά μέσου των ορεινών θέσεων όπως αυτές αναδείχθηκαν και στην επιδρομή των Γαλατών και μάλιστα στα κοκκάλια ή ακόμη και μέσα από την σημαντικότητα των πόλεων και των θέσεων της Οίτης. Από την μυθιστορική περίοδο, και την περίοδο της Αιτωλικής Συμπολιτείας μέχρι την περίοδο της Φραγκοκρατίας και ως την πρόσφατη Εθνική Αντίσταση, αυτοί οι δύο άξονες επανέρχονται σε διαφορετικές συνθήκες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Επανέρχονται σαν καθοριστικοί άξονες πολιτικής ανάπτυξης αλλά και στρατηγικής και στρατιωτικής σημασίας.
Στον πρώτο άξονα έχουμε την βασική θέση των Θερμοπυλών που αναδείχθηκε στρατηγικά από την περίοδο την προ των Αμφικτυονικών συνεδρίων (καθώς πρέπει να εικάσουμε ότι τα Αμφικτυονικά συνέδρια θεσμοθετήθηκαν για να σταματήσει η πολεμική και η ληστρική χρήση του περάσματος των Θερμοπυλών, έτσι ώστε να σταματήσει να λειτουργεί το πεδίο αυτό σαν πεδίο σύγκρουσης και πολέμου), μέχρι την αντίσταση του ελλαδικού χώρου στις εισβολές από την περίοδο των Μηδικών πολέμων μέχρι και την πολύ πρόσφατη γερμανική εισβολή και την τελευταία μάχη επί χερσαίου εδάφους του Αγγλονεοζηλανδικού εκστρατευτικού Σώματος.
Παρατηρούμε ότι μετά από την θεσμοθέτηση των Αμφικτυονικών συνεδρίων το πέρασμα των Θερμοπυλών λειτουργεί κυρίως σαν γραμμή άμυνας σε εισβολείς που έχουν κρατική οντότητα όπως οι Πέρσες μέχρι και τους Γερμανούς και αυτό αναδεικνύεται ακόμη και σε μεγάλες συρράξεις όπως στους ελληνιστικούς πολέμους με σημαντική αιχμή τον Λαμιακό πόλεμο. Το ίδιο ισχύει και για όλα τα σημεία αυτού του άξονα από την περιφέρεια της περιοχής του Δομοκού και του Θεσσαλικού πεδίου μέχρι την Λαμία και τον Σπερχειό. Ο άλλος άξονας αναδεικνύεται σε φάσεις που υπάρχει μια χαλαρή δομή διοίκησης και κρατικής οντότητας των εμπλεκομένων ακόμη και από εισβολείς όπως οι Γαλάτες που μπορούν να θεωρηθούν ως ορδή. Εδώ βλέπουμε την ανάδειξη των θέσεων και των πόλεων αυτού του άξονα σε περιόδους ρευστότητας των κρατικών μορφωμάτων όπως την περίοδο της Φραγκοκρατίας ή των Συμπολιτειών που αποτελούν χαλαρά μορφώματα και όπου δεν υπάρχει αυτό που θα λέγαμε ισχυρή μεγάλη επικράτεια όπως η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο και το Οθωμανικό κράτος.
Το αντίστοιχο βέβαια ισχύει ακόμη και στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και δηλαδή επειδή ακριβώς οι ορεινοί όγκοι αποτελούν ένα ευχερές πεδίο αντίστασης απέναντι σε παράγοντες που εκλαμβάνονται ως εχθρικοί και ως μη αποδεκτές διοικητικές οντότητες χρησιμοποιούνται ως πεδίο ανάπτυξης αντάρτικης δραστηριότητας.
Η παρουσίαση αυτών των δύο αξόνων που έχουν διαχρονικότητα και επαναλαμβάνονται πρέπει να μας οδηγήσει και σε κάποια συμπεράσματα για τον ρόλο που είχε το μορφολογικό ανάγλυφο στην πολιτική και στρατιωτική ολοκλήρωση του Φθιωτικού χώρου τόσο στο κέντρο στην περιοχή της κοιλάδας του Σπερχειού και του Μαλιακού όσο και στις περιοχές του Δομοκού και της Λοκρίδας.
Ένα άλλο στοιχείο που θα πρέπει να προσεγγίσουμε για να παρακολουθήσουμε το θέμα ολοκληρωμένα είναι οι μεγάλες πολιτικές και στρατιωτικές μεταβολές που συνδέονται με τα τοπικά βασίλεια και τις πόλεις. Οι κυριότερες από αυτές τις μεταβολές φαίνεται ότι συνέβησαν στην προϊστορική περίοδο, την περίοδο της μυθιστορίας και συνδέονται με δύο κομβικά γεγονότα. Πρώτο την θεσμοθέτηση των Αμφικτυονικών συνεδρίων μέσα από την ιστορική εμπειρία που μας έφερε το πέρασμα των Θερμοπυλών τόσο στις τοπικές πόλεις και τα τοπικά βασίλεια όσο και σε μια πολύ ευρύτερη ομάδα περιοχών και φυλών. Δεύτερο η κρίση που επέφερε τον ελλαδικό χώρο ο Τρωικός πόλεμος. Είναι φανερό ότι μετά από τα Αμφικτυονικά συνέδρια αναπτύχθηκε ένα ηγετικό μεγάλο βασίλειο, το βασίλειο της Φθίας, στο οποίο δεσπόζουν τα ονόματα του Πηλέα και του Αχιλλέα. Το βασίλειο αυτό εξ αιτίας του Τρωικού πολέμου υπέστη μοιραίες γι αυτό επιπτώσεις, με αποτέλεσμα την πολιτική και στρατιωτική παρακμή της περιοχής ευρύτερα καθώς απουσίαζε ένα ηγετικός ενοποιητικός παράγων αποτέλεσμα του Τρωικού πολέμου.
Ταυτόχρονα είναι φανερό ότι τα Αμφικτυονικά συνέδρια λειτούργησαν σαν παράγοντας παρέμβασης για την αποτροπή ενός ενοποιητικού ηγετικού παράγοντα στην λογική ενός «διαίρειν που βασίλευε», από τρίτους. Αυτό το βλέπουμε σε διαφορετικές φάσεις όπως στον Λαμιακό πόλεμο. Το πέρασμα των Θερμοπυλών θα παρείχε πολύ μεγάλη ισχύ σε ένα ισχυρό πολιτικό υποκείμενο όπως ήταν παλαιότερα το βασίλειο της Φθίας στην περιοχή αυτή.
Δυστυχώς ιστορικές μαρτυρίες δεν υπάρχουν για αυτή την Τρωική φάση της τοπικής ιστορίας ούτε βέβαια για την μακρά χρονική περίοδο που ακολούθησε. Δεν υπάρχει αυτό που θα λέγαμε αρχαιολογική τεκμηρίωση της ιστορίας της περιοχής αυτής ή ιστορική γραφή όπως αυτή αρχίζει και διαφαίνεται από τον 5ο π.χ. αιώνα.
Το δεύτερο στοιχείο που συγκρατούμε από την διαχρονική προσέγγιση είναι το γεγονός ότι μετά από τον Τρωικό πόλεμο η περιοχή μπαίνει σε μια παρακμή και η στρατιωτική και η πολιτική σημασία της έγκειται μόνο στον ρόλο των τοπικών πόλεων και βασιλείων στις αναμετρήσεις των διερχομένων στρατευμάτων είτε αυτά είναι τα ελληνιστικά βασίλεια οι ελληνιστικοί στρατοί είτε είναι οι αναμετρήσεις που γίνονται μεταξύ Ελλάδας και ελληνικών πόλεων με τους Μήδους είτε ακόμα στην περίοδο της Ρώμης και του Βυζαντίου. Η περιοχή ξανά ανακτά το αμιγώς εθνικό της ενδιαφέρον με την επανάσταση του 21 ύστερα από την ρωμαϊκή κυριαρχία όπου και πάλι αναδεικνύονται οι άξονες που προαναφέραμε προηγουμένως όπως ο άξονας Ζητούνι-Σάλωνα όπου βέβαια αναδεικνύονται λεπτομερειακά και οι στρατηγικοί άξονες στο Λοκρικό πεδίο. Στην συνέχεια η περιοχή θα μπει σε μια στρατηγική παρακμή μετά την διεύρυνση με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας που θα σφραγιστεί βέβαια με τον πόλεμο του ’97 και την μάχη της Ταράτσας όπου μπαίνει πλέον σε μια διοικητική ομαλότητα μέσα στην ελληνική επικράτεια.
Οι άξονες που αναδείχθηκαν αλλά και τα βασικά πολιτικά συμπεράσματα από την πολιτική και στρατιωτική μεταβλητότητα της πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος της περιοχής είναι καθοριστικά για να δούμε ακόμη και το μέλλον. Με αυτή την ελπίδα ελπίζουμε ότι έχει μια πρόσθετη χρησιμότητα αυτή η ιστορική ματιά με όλους τους κινδύνους γενίκευσης.
Γιάννης Ζήσης
Δημοσιογράφος, Συγγραφέας
Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ Σόλων
|
Eπιλέξαμε να προσεγγίσουμε ένα θέμα με όχι μεμονωμένη χρονική γεωγραφική προσωπική αναφορά επειδή ακριβώς πιστεύουμε ότι η γενικότερη εμπειρία που έχει συγκεντρωθεί από τα συνέδρια Φθιωτικής ιστορίας μπορεί να μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε διαχρονικά τα ζητήματα της στρατηγικής και πολιτικής θεώρησης του Φθιωτικού χώρου και παράλληλα ολιστικά.
