ΑΠΕ ΚΑΙ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ – ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΑΠΕ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ

Απόσπασμα πρακτικών της ημερίδας “Ανανεώσιμες Πηγές: Η Καθαρή Ενέργεια” του 17ου συνεδρίου του ΠΑΝΔΟΙΚΟ, που διοργανώθηκε σε συνεργασία με την ΚΕΔΚΕ στις 07-08-09/10/2005 στη Μυτιλήνη.

“Το κοινωνικό πρόβλημα των Α.Π.Ε. και ιδιαίτερα των αιολικών πάρκων”
Γιάννης Ζήσης
Μέλος της 7μελούς γραμματείας, ΠΑΝΔΟΙΚΟ 

Η αφετηρία του προβλήματος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, εστιάζεται στα ακόλουθα σημεία.

1. Πρώτα είναι η απουσία της κατανόησης του ενεργειακού προβλήματος, που εξειδικεύεται:

α) στην κατανόηση των ενεργειακών αναγκών και στην εξέλιξή τους και

β) στην κατανόηση των επιπτώσεων από τις ρυπογόνες μορφές παραγωγής και κατανάλωσης, ενώ παράλληλα είναι εμφανές ότι υπάρχει σε κάποιες περιπτώσεις η παρουσία μονοπωλιακών ή ολιγοπωλιακών εθνικών και διεθνών συμφερόντων ενάντια στις ΑΠΕ που είναι ένας αναδυόμενος τομέας επιχειρηματικότητας και ιδιαίτερα ανταγωνιστικός σε μεγάλης κλίμακας επιχειρηματικά συμφέροντα που συνδέονται με τα ορυκτά καύσιμα. Ακόμη και ίσως αυτό είναι το σημαντικότερο, υπάρχει απουσία κατανόησης της κλίμακας των περιβαλλοντικών προβλημάτων και των επιπτώσεων στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Και ήθελα εδώ να εστιάσουμε περισσότερο, καθώς έχουμε σχετικά δύο νέα στοιχεία στην κατανόηση του προβλήματος, που αποδεικνύουν ότι και το πρωτόκολλο του Κιότο, είναι ούτε καν παυσίπονο, για την κλιμάκωση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το πρώτο νέο στοιχείο είναι ότι αφενός μεν η αύξηση της θερμοκρασίας στο βαθμό που έχει επισυμβεί, απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα από το έδαφος, που σημαίνει ότι επιτείνεται το φαινόμενο του θερμοκηπίου αλυσιδωτά, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, που όση εξοικονόμηση έκανε μία από τις χώρες που επιχειρούν να συμμορφωθούν με το πρωτόκολλο του Κιότο όπως η Μεγάλη Βρετανία, άλλη τόση ήταν και η εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα, από το έδαφος, ή και περισσότερο, με αποτέλεσμα να μην έχει συνεισφέρει η πολιτική προσαρμογής στο Κιότο, το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθόλου μάλιστα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι και η αναμενομένη υποτίθεται αύξηση της βλάστησης λόγω της σχέσης της του μεταβολισμού του διοξειδίου του άνθρακα από το φυτικό βασίλειο, δεν ισχύει σύμφωνα με νεότερα στοιχεία ενώ ακόμη, και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, μικρή αύξηση της θερμοκρασίας που μπορεί να επιτευχθεί τεθεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες, είναι αρκετή για να απελευθερώσει το μεθάνιο από τον βυθό των ωκεανών και να επιτείνει δραματικά το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Παράλληλα είναι σαφής η ενεργειοβόρος ανάπτυξη που ωθείται μέσα από την επεκτεινόμενη καταναλωτική ζήτηση και από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, με δεδομένο ότι η ζήτηση για ενεργειακή κατανάλωση από χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, εμφανίζει κατακόρυφη άνοδο.
Η δραματικότητα αυτών των εξελίξεων δεν είναι κατανοητή, και μόνο μεγάλης κλίμακας γεγονότα, όπως ο τυφώνας που έπληξε την Λουιζιάνα και την Νέα Ορλεάνη, προβάλει σαν μια είδηση, σαν ένας προάγγελος του μέλλοντος, που όμως δεν επιφέρει την εφαρμογή πολιτικών για την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την αειφορική παραγωγή της.
Ακόμη, δεν έχουν αναδειχθεί οι δυνατότητες που υπάρχουν από την ανάδειξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, περιβαλλοντικά και οικονομικά. Ιδιαίτερα δεν έχουμε εστιάσει στην ανάδειξη δηλαδή της υπερτοπικής σημασίας των Α.Π.Ε. 
Τα ζητήματα υπερτοπικής σημασίας, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα, δεν γίνονται επαρκώς αναγνωρίσιμα καθώς δεν υπάρχει αυτή η διαιρετότητα στην αντιστοίχησή τους με τα προβλήματα που προσεγγίζουν οι τοπικές κοινωνίες, αλλά και η ανθρωπότητα ολόκληρη.
Στη χώρα μας επίσης όλοι ξέρουμε, πόσο δραματική είναι η εμπειρία της γραφειοκρατίας, και καθώς δεν υπάρχουν χωροταξικές ρυθμίσεις, οι προτάσεις για έργα αντιμετωπίζουν μπροστά τους μια σισύφεια πραγματικότητα.
Το πρόβλημα όμως επειδή είναι πρόβλημα των εταιριών σαν πρόβλημα του ιδιωτικού τομέα, αφήνει αδιάφορη την κοινωνία, ενώ δεν θα έπρεπε λόγω της ιδιαιτερότητας που έχουν οι Α.Π.Ε να μην συμβαίνει αυτό.
Τέλος θέλω να σημειώσουμε ότι ένα σοβαρό πρόβλημα αφετηριακά, είναι η αδυναμία του καθενός μας, να σταθούμε με προσωπική, πολιτική, παραγωγική και καταναλωτική ευθύνη και να συμμετέχουμε καταλυτικά στην επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, που σίγουρα είναι ένα από τα μεγαλύτερα που καλείται να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος, οι κοινωνίες, η ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα.

2. Εκτός όμως από την απουσία κατανόησης του προβλήματος, και αυτό είναι το δεύτερο, είμαστε αντιμέτωποι με τη συνθετότητα των έργων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ιδιαίτερα στον τομέα των ανεμογεννητριών.
Σίγουρα μας υποβάλει το μεγάλο ύψος, που μοιάζει σαν ένας πύργος μεταλλικός, αταίριαστος με το φυσικό περιβάλλον, μέσα από τις αισθητικές καταβολές μας όπως, και η μεγάλη περιστρεφόμενη έλικα. Σαν συνέπεια αυτού εύκολα καταλήγουμε σε μια ένταση στην αισθητική μας θέση, σε μια απόρριψη.
Παράλληλα στις περιπτώσεις που ο θόρυβος, που έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, είναι εγγύς οικισμών, δημιουργεί πρόσθετες αντιδράσεις. Βέβαια τέτοιες αντιδράσεις δεν τις είδαμε για παράδειγμα στους πολύ μεγάλους πυλώνες της ΔΕΗ, που λειτούργησε τελείως ελεύθερα από κάποια χωροταξική, περιβαλλοντική, προσέγγιση στη χώρα μας. Σε σημείο μάλιστα που έχει δηώσει και τοπία αρχαιολογικών χώρων και αποτελεί μάρτυρα μιας απαξιωτικής ανάπτυξης για την αισθητική της φύσης.

Το δεύτερο συναφές πρόβλημα είναι στο χώρο εφαρμογής σε σχέση πρώτα από όλα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς, με το οικόπεδο, όπως επίσης και το πρόβλημα του χώρου εγκατάστασης που είναι συναφές με τη φύση. Το φυσικό περιβάλλον και όχι το αστικό είναι αυτό που αποτελεί το φυσικό χώρο εγκατάστασης αυτών των μονάδων καθώς έχουν μια ειδικότητα, μια ειδική σχέση αυτές οι μονάδες με το αιολικό πεδίο, και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Αυτό προκαλεί μια αίσθηση συγκρουομένων περιβαλλοντικών προσεγγίσεων. Και οπωσδήποτε υπάρχει το πρόβλημα της εγγύτητας των εγκαταστάσεων αυτών με τους οικισμούς, ή άλλες παραγωγικές μονάδες και ιδιαίτερα με τουριστικές επιχειρήσεις.

Το τρίτο σημείο που προκαλεί προστριβές, είναι συναφές με την αναγκαιότητα κατασκευής δικτύων μεταφοράς, και με την εγκατάσταση των δικτύων αυτών, όπως και με τα συγκοινωνιακά έργα.

Ακόμη τα έργα αυτά γίνονται αντιληπτά σαν ανταγωνιστικά, σαν παράγοντας εξωτερικών επιβαρύνσεων στον τουρισμό, γιατί ακριβώς δεν έχουν εφαρμοστεί κάποιες συγκεκριμένες πολιτικές να αναδείξουνε τη συμβατότητά τους. Το γεγονός επίσης ότι δεν είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των θέσεων εργασίας που προσφέρονται, και το ότι δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς το ανταποδοτικό καθεστώς κινήτρων για την τοπική κοινωνία, καθώς τα έργα αυτά είναι κυρίως υπερτοπικής σημασίας περιβαλλοντικά (και σε όλους λειτουργούν κριτήρια τοπικισμού γύρω από τα θέματα τοπικιστικής και τουριστικής ανάδειξης) δεν δημιουργεί τοπικούς υποστηρικτές των Α.Π.Ε.
Αυτά συμβαίνουν βέβαια στη χώρα που ζούμε και που όλοι απαξιώνουν το περιβάλλον και το έχουμε κάνει έναν σκουπιδοτενεκέ, περίπου.

Οι άλλες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είτε αντιμετωπίζουν μικρότερης κλίμακας επικοινωνιακά προβλήματα όπως τα μικρά υδροηλεκτρικά. (Τα φωτοβολταϊκά δεν έχουν αναδειχθεί καθόλου ακόμη). Μπορούμε πάντως να σημειώσουμε ότι δεν έχουνε έναν χαρακτήρα δικτύωσης, σε εθνικό επίπεδο, οι αντιθέσεις σε άλλες μορφές ενέργειας.
Αν εξαιρέσουμε το θέμα της ορνιθοπανίδας πάντως και σε ένα βαθμό βέβαια της αισθητικής, η πλέον αβλαβής περιβαλλοντικά μορφή είναι η μορφή της αιολικής ενέργειας και η μορφή του φωτός, που έχει βέβαια ένα περιβαλλοντικό κόστος στο θέμα της ανακύκλωσης των αναλώσιμων των φωτοβολταϊκών. Περιβαλλοντικό κόστος.
Πρέπει να δούμε τώρα πιο αναλυτικά που βασίστηκαν οι κοινές βάσεις αντιπαράθεσης και απόρριψης της εγκατάστασης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Πρώτα από όλα έχουν γίνει κάποιες υπερβολές, στο παρελθόν, δεν έχουν ακολουθηθεί τοπικές διαδικασίες διαβούλευσης και σίγουρα ακόμη και στο χωροταξικό που έχει μεν συζητηθεί, και εδώ δεν μιλάμε για το ειδικό χωροταξικό, οι περιοχές που έγιναν υπερβολές υιοθετούνται σαν περιοχές συγκριτικού πλεονεκτήματος για την χωροθέτηση και νέων αιολικών πάρκων, πράγμα οξύμωρο, ενώ αποκλείονται άλλες.

Οπωσδήποτε υπάρχει μια αισθητική όχληση και μια επίδραση στην ορνιθοπανίδα. Υπάρχουν οι παρενέργειες των συνοδευτικών έργων και των δικτύων μεταφοράς, και σίγουρα παίζει ένα καταλυτικό ρόλο η καχυποψία απέναντι στις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, μια καχυποψία που κάνει την κοινωνία αμέτοχη έως και εχθρική. Ένα μέρος των καχυποψιών βασίζεται σε μια γενική στάση γύρω από τα ζητήματα της τήρησης των υποσχέσεων και των δεσμεύσεων από μέρους των εταιρειών.
Σε κάποιες περιπτώσεις εγείρονται και ορέξεις αποζημιώσεων, με διεκδικήσεις γης, – μια ευκαιρία- μέσα από τη γνωστή βιομηχανία αγωγών, όπου νομιμοποιείται ένας τίτλος μέσα από μια δικαστική αντιδικία, και προκύπτουν νέοι τίτλοι γης. 

Όμως η κύρια μορφή αντίθεσης συνδέεται αφενός μεν με τις φαντασιώσεις για επέκταση οικισμών, και μιλάμε για παράδειγμα για επέκταση και σε μήκος 1-1,5 χιλιομέτρων σε οικισμούς των 2.000 κατοίκων, που σημαίνει και μία βαριά επιδείνωση στις περιβαλλοντικές συνθήκες μιας περιοχής. Στη χώρα μας έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε την οικιστική δραστηριότητα σαν μικρής περιβαλλοντικής όχλησης ενώ είναι από τις βαρύτερες περιβαλλοντικές οχλήσεις. Επίσης στους ισχυρούς παράγοντες της σύγκρουσης, της αντίθεσης απέναντι στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βρίσκονται οι φαντασιώσεις τουριστικοποίησης κάποιων περιοχών. Πολλές περιοχές στη χώρα μας αισθάνονται ότι θα γίνουν Μύκονος, Σαντορίνη, Αράχωβα, με την εύκολη λογική του ( γιατί, τι διαφορετικό υπάρχει εκεί;). Μάλιστα με τις φαντασιώσεις για τον κορεσμό κάποιων περιοχών, αισθάνονται εύκολα ότι ένα μεγάλο τουριστικό μερίδιο θα μετακινηθεί προς τις περιοχές τους. Οπωσδήποτε σημαντικό ρόλο παίζει μαζί με τον τοπικισμό και η στάση ειδικών ομάδων πληθυσμού όπως οι κυνηγοί, που έχουν το φόβο της μείωσης της θηρευτικής τους πίτας.

Αν προσθέσουμε τώρα προκαταλήψεις και φαντασιώσεις όπως αυτές που είναι τελείως αντιεπιστημονικές και που αφορούν την κτηνοτροφία ή άλλα που μοιάζουν περίπου με ανέκδοτο καταλαβαίνουμε σε τι κυκεώνα και σε ποια άβυσσο επικοινωνιακή οδηγούμαστε αν δεν ενεργήσουμε με ορθή τοπική διαβούλευση.
Ήδη έχει γίνει πολύ ζημιά στον τόπο μας που έχει αφήσει χώρο σε ανθρώπους που για χάρη του ελάχιστου δικού τους συμφέροντος, αντιδικούν ολοκληρωτικά με την εγκατάσταση μονάδων ΑΠΕ και οδηγούν τα πράγματα στην όξυνση, τον λαϊκισμό, τον χουλιγκανισμό και που εκμεταλεύονται την άγνοια τρίτων, διαμορφώνοντας παράλληλα όλες τις συνθήκες δικαστικής και διαβουλευτικής παρέλκυσης, ασκώντας μια παρασκηνιακή επιρροή στα γνωμοδοτικά όργανα και αποφεύγοντας βέβαια τις οποιεσδήποτε αυτοψίες που θα αναδείκνυαν την πραγματική κλίμακα των ζητημάτων.
Όλοι βέβαια που αντιτίθενται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, επικαλούνται τα θεσμικά κενά όπως την απουσία ειδικού χωροταξικού και γενικότερου χωροταξικού. Κινδυνολογούν ατέρμονα, και ενίοτε νοθεύουν επιστημονικά στοιχεία, για την παραγωγή εντυπώσεων με κύρος. Υπερτονίζουν σίγουρα τα αρνητικά και αποδυναμώνουν τα θετικά από τις επιπτώσεις των Α.Π.Ε. Οχυρώνονται πίσω από τα περιβαλλοντικά ζητήματα χωρίς να είναι κατά ανάγκην τόσο περιβαλλοντικά ευαίσθητοι. Εντοπίζουν τα αδύνατα των Μελετών των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Αυτό θέλει ιδιαίτερη προσοχή, ώστε η μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων να είναι τεκμηριωμένη, βήμα-βήμα και ουσιαστικά αλλά και με καλή διαβούλευση. Βέβαια όλες οι περιοχές στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται από το άπειρο κάλλος το οποίο βεβηλώνουν οι ανεμογεννήτριες. Αυτό το κάλλος όμως το βεβηλώνουμε εμείς με τα σκουπίδια και με την αυθαίρετη δόμηση όπως και με τις παράνομες χρήσεις γης και τις πρακτικές μας, Μαζί με το άπειρο κάλλος υπάρχει η βιοποικιλότητα που τόσο πολύ την αγαπάμε που πλήττεται από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στο διάλογο αυτό αναπτύσσονται πολύ σπάνια οι ειλικρινείς προτάσεις και επιχειρήματα.

Επικοινωνιακά έτσι τα ζητήματα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπαίνουν σε ένα φαύλο κύκλο. Για να ξεκολλήσουμε από το φαύλο κύκλο πρέπει να υιοθετήσουμε μερικά ζητήματα, μερικές τάσεις και για να το πούμε πιο συγκεκριμένα πρέπει να τοποθετηθούμε σε δέκα βασικά σημεία.

1. πρέπει να υπάρξει ένα ανοικτό και δυναμικό αειφορικό ειδικό χωροταξικό. Σε αυτό σίγουρα έχουν ειπωθεί αρκετά και θα ειπωθούν και άλλα σε αυτό το συνέδριο.

2. πρέπει να υπάρξει μια οριοθέτηση και μια κλιμάκωση των κριτηρίων απόρριψης ή αποδοχής ένταξης των μεγάλων μονάδων Α.Π.Ε με σαφή χωρικά και δυναμικά κριτήρια ώστε να μην γενικεύεται η επίκληση κριτηρίων τα οποία ακούγονται απανταχού της Ελλάδας, «περιοχή απείρου κάλλους» ή περιοχές που είναι υπό ένα καθεστώς «υψηλής πολιτιστικής σημασίας», και να μην εφαρμόζεται επίσης η επίκληση της βλάβης του οικοσυστήματος. Με άλλα λόγια πρέπει να οδηγηθούμε μέσα από αυτή την εφαρμογή κριτηρίων στην άρση των αντιεπιστημονικών, υπερβολικών αναπτυξιακών ή άλλων υποκειμενισμών.

3. σε αυτό που αναφέραμε πριν θα βοηθήσει η πληρότητα των περιβαλλοντικών μελετών και η ουσιαστικότητα της τοπικής διαβούλευσης.

4. ακόμη σημαντική θα είναι η ύπαρξη καλών παραδειγμάτων και η αξιοποίηση σημείων μιας συγκριτικής εμπειρίας, και για τα έργα ΑΠΕ και για την διαβούλευση.

5. για να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και έργων ΑΠΕ χρειάζεται η ανάπτυξη προγραμμάτων οικοτεχνολογικού τουρισμού και για τα αιολικά πάρκα αλλά και για τις άλλες μορφές Α.Π.Ε.

6. η εφαρμογή ουσιαστικών εθνικών πρακτικών και προγραμμάτων για την ενέργεια και για τα έργα ΑΠΕ σαν γενική δράση που διαμορφώνει ένα περιβάλλον για την ενέργεια και για τις ανανεώσιμες μορφές της, είναι αναγκαία και είναι και καταλυτική ώστε και οι τοπικές κοινωνίες να συνοδοιπορήσουν.

7. πρέπει να υπάρξει ένα πιλοτικό πολυμερές πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για τις ΑΠΕ με άλλα λόγια μία επικοινωνιακή δέσμη πλήρης από δράσεις για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και τον διάλογο για τα ζητήματα που υπάρχουν.

8. αναγκαία είναι η ανάπτυξη καλών πρακτικών στην δημοσιότητα, την διαβούλευση και τα έργα.

9. αυτή βέβαια θα υποβοηθεί από την ύπαρξη σχημάτων αποτελεσματικής εθνικής και τοπικής διαβούλευσης. Οι καλές πρακτικές απαιτούν και την ύπαρξη ικανών και αποτελεσματικών σχημάτων – ομάδων επικοινωνιακής δράσης και διαβούλευσης.

10. χρειάζεται η προώθηση των εφαρμογών Α.Π.Ε προς τους πολίτες και τους καταναλωτές. Δηλαδή χρειάζεται η εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών και κίνητρα για την εφαρμογή τους σε μικρή κλίμακα, έτσι που να εξοικειωθεί πολύ περισσότερο ο καταναλωτής και ο πολίτης.

Συμπερασματικά μπορούμε να προτείνουμε τα ακόλουθα, ώστε να αξιοποιήσουμε τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις μας.

1. χρειάζεται δημιουργία ανοικτής πολυμερούς διαρκούς ομάδας εθελοντικής διαβούλευσης συντονισμού των επικοινωνιακών δράσεων.

2. απαιτείται η δημιουργία πλαισίου και καλών πρακτικών.

3. είναι αναγκαία η ανάπτυξη πλήρους επικοινωνιακού υλικού και επικοινωνιακής βάσης δεδομένων.

4. απαιτείται η έκδοση εθνικής διακήρυξης για τις Α.Π.Ε, υποστηριζόμενη από όσο το δυνατόν περισσότερους εθνικούς και τοπικούς φορείς.

5. είναι σημαντική η οργάνωση ειδικών κύκλων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στις ΑΠΕ έτσι ώστε και οι τοπικές κοινωνίες να αντλήσουν οφέλη και το περιβάλλον να είναι ένας παράγοντας δεσμευτικός ως αξία. Έτσι η συναίνεση προάγεται.

6. είναι αναγκαία η ανάδειξη προγραμμάτων ευαισθητοποίησης σε πολλά επίπεδα και με πολλές μορφές. Μάλιστα θα λέγαμε ότι τέτοια θα πρέπει να εφαρμοστούν στην περιβαλλοντική εκπαίδευση από μικρή ηλικία, αλλά και στην εκπαίδευση ενηλίκων.

7. χρειάζεται άντληση εμπειρίας διαβουλευτικής και πρακτικής, τοπικής και διεθνούς, η οποία να είναι συνδεδεμένη με την ολοκλήρωση των επιχειρημάτων στα ερωτήματα και τις αντιθέσεις, που δεν πρέπει να παραμένουν αναπάντητες.

8. σημαντική θα ήταν η δημιουργία ενός δικτυακού τόπου, ενός δικτυακού χώρου για τις Α.Π.Ε.

9. είναι αναγκαίος ένας οδηγός για τον κάθε άνθρωπο, για τον κάθε πολίτη και καταναλωτή, όπως και για τους επιχειρηματίες, για την καλή καθημερινή χρήση και κατανάλωση της ενέργειας.

Τέλος το επικοινωνιακό υλικό που μπορεί να βγει, μπορεί να περιλάβει τα ακόλουθα: 

1. σποτ, για την αναγκαιότητα των Α.Π.Ε και την εφαρμογή τους, για τις καλές ενεργειακές πρακτικές και για την προβολή δράσεων ευαισθητοποίησης, όπως είναι τα συνέδρια, οι ημερίδες, τα happenings, κτλ.

2. ντοκιμαντέρ για τον κύκλο της ενέργειας, την ενεργειακή κρίση, τις μορφές των Α.Π.Ε, την εξοικονόμηση ενέργειας και για τα επικοινωνιακά ζητήματα.

3. έντυπα υλικά όπως ημερολόγια, cart-postals, εκδόσεις γραμματοσήμων, αισθητικά λευκώματα, αφίσες, κοινές και συντονισμένες εκδόσεις περιοδικών, με ειδικά αφιερώματα, οδηγός καλών πρακτικών ΑΠΕ και πρακτικών εξοικονόμησης και διαβούλευσης, ερωτηματολόγια, αξιολογητικές εκθέσεις – μελέτες, δημοσκοπήσεις, κτλ

4. στη συνέχεια είναι σημαντικές οι τηλεοπτικές συζητήσεις και μάλιστα σε μέσα εθνικής αλλά και περιφερειακής εμβέλειας, τα εκπαιδευτικά πακέτα, η δράση του εθελοντισμού και του ακτιβισμού, η διαμόρφωση και η ανάδειξη διαδρομών ενέργειας σε προγράμματα τοπικά αλλά και γενικότερα σε εθνική κλίμακα, η ύπαρξη ειδικών χαρτών παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, οι διαγωνισμοί ιδεών για την ανάδειξη και προβολή των ζητημάτων σχετικών με την ενέργεια, οι ημερίδες και τα συνέδρια. Οπωσδήποτε είναι σημαντική η διαμόρφωση ενός δικτύου δημοσιογράφων για τις Α.Π.Ε, που θα συμβάλει και στις διακαναλικές και στις διακαναλικές δράσεις. Πρέπει να προχωρήσουμε στην ανακήρυξη μιάς εθνικής μέρας ενέργειας, είναι ένα σημαντικό θέμα από κάθε άποψη αυτό της ενέργειας, και για την οικονομία και για το περιβάλλον. Χρειάζεται να αντλήσουμε εμπειρίες από άλλες χώρες, να έχουμε προγράμματα επίσκεψης και ξενάγησης, συναντήσεις με τοπικούς φορείς και τελικά να φτάσουμε σε ένα δίκτυο Δήμων και Κοινοτήτων με έργα Α.Π.Ε, σε ένα δίκτυο μαζί Μ.Κ.Ο υποστηρικτικά για τις Α.Π.Ε. Παράλληλα καλό θα είναι να γεφυρώσουμε το αισθητικό χάσμα με τη ανάδειξη κάποιων συγκρίσεων με παλαιότερες μορφές αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με μια αισθητική προσέγγισή τους, που θα αναδεικνύεται βέβαια και θα προβάλλεται ευρύτερα μεν και σε συνάφεια με αρθρογραφία, τόσο επιστημονική όσο και οικονομική σε στήλες του εθνικού ή του περιφερειακού τύπου.